رادیو فردا: محمود احمدی‌تژاد رویای کشوری ۱۲۰ میلیونی را در سر می‌پروراند. وی چند بار در طول سال‌های گذشته به مسائل مربوط به رشد جمعیت پرداخته تا نارضایتی خود را نسبت به انقلاب جمعیتی خاموشی که جامعه ایران در دو دهه گذشته از سر گذرانده بیان کند.

درک حرف‌ها و انتقادهای رئیس دولت کار چندان دشواری نیست. آن چه که در رفتارهای جمعیتی جامعه اتفاق افتاده با سمت‌گیری و ویژگی‌های جامعه مطلوب دولت کنونی فاصله فراوان دارد. برای رئیس دولت کاهش چشمگیر جمعیت و نزدیک شدن شاخص‌های اصلی جمعیت‌شناسانه ایران به رفتارهای جمعیتی کشورهای پیشرفته دنیا و پیامدهای این تحول اساسی در رابطه با خانواده و موقعیت زن نوعی ضدالگو برای جامعه دینی است.

به نظر می‌رسد تکاپوی دولت دهم برای بازگرداندن آب رفته به جوی تلاشی است برای جلوگیری از تثبیت فرهنگ کنونی جمعیتی که به‌تدریج به همه بخش‌های جامعه در شهر و روستا سرایت می‌کند.

انقلاب جمعیتی ایران

ایران در سال‌های پس از ۱۳۷۰ نوعی دوره انتقالی جمعیتی را پشت سر گذاشته است. رشد جمعیت ایران با شتاب فراوان سقوط کرده، ابعاد خانواده کوچک و کوچک‌تر می‌شود، و سن متوسط اولین ازدواج نیز به طور منظم افزایش می‌یابد.

با وجود اجرای سیاست‌های گسترده تنظیم خانواده، رشد متوسط سالانه جمعیت ایران در سال‌های پیش از انقلاب از رقم ۲.۶ درصد در سال پایین‌تر نیامد (۱). در بعد اجتماعی کلان عدم دسترسی زنان به نظام آموزشی (۶۵ درصد بی‌سواد زن در سال ۱۳۵۵) یا ترک تحصیل زودرس یا میزان پایین شهرنشینی (۴۵ درصد) تا حدودی دلیل کندی روند کاهش نرخ رشد جمعیت شمار می‌رفتند.

انقلاب سال ۱۳۵۷ آغاز یک مرحله متفاوت در رفتارهای جمعیتی ایران بود. دولت جدید سیاست‌های تنظیم خانواده را رها کرد، جنگ و دوران انقلابی به روان‌شناسی ضرورت "بازتولید" میدان داده بود و افت چشمگیر میزان اشتغال (یک سوم زنان شاغل در سال‌های اول انقلاب شغل خود را از دست دادند) سبب شد تا نه تنها روند مثبت کاهش رشد جمعیت متوقف شود که این شاخص بار دیگر سیر صعودی پیدا کند.

در سرشماری ۱۳۶۵ نرخ متوسط سالانه رشد جمعیت تا رقم بی‌سابقه ۳.۵ درصد (بدون احتساب مهاجران افغان و عراقی) افزایش پیدا کرد و متولدین ثبت شده سال‌های ۶۰ تا ۶۵ از رقم متوسط ۲.۱ میلیون نوزاد در سال فراتر رفت.
دست‌اندرکاران آن زمان به‌زودی دریافتند که تلاش دولت‌های پیش از انقلاب برای جلوگیری از افزایش جمعیت چندان هم "نابجا" و نتیجه "دنباله‌روی از غرب" نبوده و و مهار رشد جمعیت شرط اساسی غلبه بر توسعه‌نیافتگی است.

در پی پایان جنگ روند کاهش رشد جمعیت با شتاب چشمگیری از سر گرفته شد. ایران در زمانی کوتاه به جرگه کشورهای با رشد جمعیت متوسط رو به پایین پیوست. در سرشماری ۱۳۷۵ نرخ رشد متوسط جمعیت ایران برای دوره ده ساله پیشین به حدود دو درصد کاهش پیدا کرد. این شاخص در دهه بعدی (۱۳۷۵-۱۳۸۵) به رقم بی‌سابقه ۱.۲ درصد رسید. در کنار عوامل اجتماعی نباید از اثرات بازدارنده بحران اقتصادی و نیز کارایی سیاست‌های تنظیم خانواده فعال ایران در دو دهه گذشته غافل ماند که راه را برای این تحول بی‌سابقه باز کرده‌اند.

سقوط نرخ رشد جمعیت بازتاب تغییرات فرهنگی و جامعه‌شناسانه مهمی در ایران است. بر پایه سرشماری ۱۳۸۵، سن متوسط اولین ازدواج