مدرسه فمینیستی: از «مادری» بسا بیشتر از دیگر نقش های زنان سخن گفته شده است. در سالهای پس از انقلاب در مقاطعی این نقش همچون هویت اصلی زنان در جامعه مطرح می شد. واقع امر، ‌نقش های زنانه حاکمیت پسند به فراخور موقعیت و منطبق با سیاست های نظامی و پوپولیستی موجود، از طریق امکانات عریض و طویل تبلیغاتی به زنان و به کل جامعه دیکته می شد.

القای نقش کلیشه ای مادری، گاه در قالب قدردانی و بخشش به زنان بوده و گاه نیز با بی حرمتی و تبلیغات منفی پنهان و آشکار نسبت به زنانی که در چندین و چند نقش در جامعه جلوه کرده اند، رخ داده است. رویکردهایی از این دست موجب بروز عکس العمل های نفی گرایانه ای شده که گاه ‌به انکار تاثیر نقش مادری می انجامد. اما علیرغم تمامی این قضاوت ها ،‌گروه های مختلف زنان با حضور موثر در جامعه موفق به نمایاندن نقش های چندگانه مادری در عرصه عمومی و خصوصی ونیز تاثیر این نقش در پیشبرد اهداف برابری خواهانه و خشونت پرهیزانه جنبش زنان شده اند.

این متن به معرفی نهادهایی پرداخته که با اتکا واعتماد به نقش اجتماعی مادری و در تلاشی جمعی مفهوم مادری را از تنگنای قالب های کلیشه ای و باسمه ای رها ساخته و زایایی این مفهوم را در تعاریف اجتماعی جاری ساخته اند. این نهادهادر سالهای پس از انقلاب در داخل ایران شکل گرفته اند.

۱. مادران خاوران: مادران خاوران، نام گروهی از مادران، ‌همسران و خواهران زندانیان سیاسی دهه شصت است که بیش از ربع قرن، گفتمان دادخواهی ناظر بر اهداف و فعالیت های خویش را با تکیه بر نقش اجتماعی مادری پیش برده و تلاش آنها در ترویج گفتمان دادخواهی مدنی در جامعه از سال 67 تا کنون ادامه دارد.
ناصر مهاجر پیشینه شکل گیری این گروه را از اوایل سالهای شصت می داند و از تلاش های جمعی آنان چنین یاد می کند: «خانواده ها برای تامین برخی حقوق اولیه دلبندان زندانی شان کم و بیش دسته جمعی به سازمان زندان ها،‌سازمان بازرسی کل کشور، دفتر آیت الله منتظری،شورای عالی قضایی، ‌دفترهای صلیب سرخ و سازمان ملل متحد در تهران سرزدند»(۱).

این همدلی ها و تلاش های گروهی هرچند مسیری تلخ و اندوهبار داشته است اما زایایی حرکت این زنان موجب روییدن نهادی ماندگار از آن زمین اندوه زدۀ خاوران شد که مادران خاوران نام گرفت.

« پسوند خاوران بدان سبب به نام مادران افزوده شده که فرزندان، همسران، و برادران و خویشان این زنان در تکه زمینی در کنار جاده ی خاوران، درمسیر تهران سمنان مشهد آرمیده اند»(۲)

درتمام تابستان و پاییز سال ۱۳۶۷،مادران خاوران برای آگاه شدن از سرنوشت غم انگیز عزیزانشان، تاریخ و محل خاکسپاری، گرفتن وصیت نامه، وسایل شخصی،و... درگروه های کوچک و بزرگ به زندانها وسازمانهای مربوط می رفتند. سرانجام طبق قراری برآمده ازجان، به یاد وخاطره عزیزان شان در تمام جمعه های آن سال و تا هنوز دو جمعه در سال را بر آن زمین اندوه زده گرد هم می آیند. اما ارتباطات و همدلی میان این گروه تنها به این دو روز محدود نبوده و در طول این سالها همچون خانواده ای بزرگ شانه به شانه یکدیگر مسیر دادخواهی مدنی را پیش گرفته اند.

۲. مادران کمپین: نام یکی از کمیته های کمپین یک میلیون امضا است که در اسفند ماه ۱۳۸۵ اعلام موجودیت کرد. توجه به قابلیت ها و توانایی های زنان میانسالی که درک