مدرسه فمینیستی: بعد از قتل خواهران "میرابال" در سال 1960، از سال 1981 به بعد هر سال روز 25 نوامبر به عنوان سالروز منع خشونت علیه زنان شناخته شد.

در ایران نیز سیل عظیمی از زنان و دختران سالانه مورد آزار و اذیت و خشونت قرار میگیرند که برای رهایی از آن تنها نمی توان شعار "منع خشونت علیه زنان" سر داد. خشونت در هر چهار شاخه اساسی آن (فیزیکی، جنسی، اقتصادی، روانی) مقوله ای پراتیکی است که تنها دست آن را با ایجاد موانع حقوقی و البته تغییر بنیه فکری جامعه می توان کوتاه کرد.

مقاله زیر نگاهی است به اصل "عسر و حرج" و نقش آن در طلاق های ناشی از خشونت های خانگی. اما چگونه؟ عسر و حرج یعنی چه؟ و به چه شکلی می توان با استناد به این اصل به مراد رسید؟

در آیه 185 سوره بقره آمده: «یرید الله بکم الیسر و لا یرید بکم العسر«
«هرگاه انجام تکلیفی شرعی به دلایلی همچون شرایط خاص مکلف یا شرایط زمانی و مکانی موقع انجام تکلیف توام با سختی و مشقت شود، تکلیف مورد نظر از دوش مکلف تا رفع حالت مشقت برداشته میشود.

این یک قاعده فقهی است که از آن تعبیر به قاعده عسر و حرج یا قاعده نفی حرج می شود. این قاعده همچنین یکی دیگر از ادله مشروعیت ماده 1130 قانون مدنی و بر ادله چهار گانه (کتاب، سنت، اجماع و عقل) استوار است. در ماده 1130 آمده: «زوج می تواند با رعایت شرایط مقرر در این قانون با مراجعه به دادگاه تقاضای طلاق همسرش را بنماید.»
و بر این ماده تبصره ای به این شکل اضافه گردید:
تبصره: «زوجه نیز می تواند با وجود شرایط مقرر در مواد 1119، 1129 و 1130 این قانون تقاضای طلاق نماید».

«عسر» در لغت به معنای صعوبت و مشقت است که از آن تعبیر به سختی و دشواری می شود. این کلمه در تضاد با واژه «یسر» به کار می رود.
کلمه «حرج» نیز در لغت به معنای ضیق یا مکان تنگ است و در ترادف این واژه با کلمه عسر بین فقها اختلاف نظر وجود دارد.

آنچه که می تواند ما را در این مسیر اندکی که نه باید بگویم خیلی جلو بیندازد وارد کردن اصل خشونت به موارد عسر و حرج در قانون مدنی است، با وارد کردن این مورد می توان انتظار داشت که زوجه با داشتن گواهی پزشکی از مراکز پزشکی قانونی مبنی بر حداقل خشونت فیزیکی بتواند از دادگاه شکایت کرده و درخواست طلاق یا خسارت نماید.

در واقع به نظرم بحث خشونت علیه زنان را همان طور که پیشتر نیز ذکر کردم باید از اصل قانونی عسر و حرج آغاز کرد، چرا که مهمترین دریچه ورود به این مبحث در واقع همین ماده قانونی است.

اصل «عسر و حرج» در قانون مدنی تاحدود بسیار زیادی مغفول مانده است. مغفول ماندن اصل عسر و حرج در قانون اگرچه در ظاهر سبب ایجاد انعطاف در اصل مذکور شده و دست قاضی را در صدور رای باز گذاشته ولی نباید فراموش کرد قضات محترم در مورد فوق باید دارای آنچنان زاویه دید وسیعی باشند که مواردی مانند خشونت علیه زوجه را تحت اصل فوق بگنجانند و حکم را به نفع زوجه صادر نمایند. اما اگر سری به دادگاه های خانواده بزنیم و نتایج دعاوی را از نزدیک نظاره گر باشیم، چندان شاهد زاویه دید وسیع مذکور نخواهیم بود.

برای درک مفهوم عسر و حرج که به زن اجازه طلاق می‌دهد باید به ماده 1130 قانون مدنی مراجعه کرد. در این قانون به زوجه اجازه داده شده است در مواردی به حاکم شرع مراجعه و تقاضای طلاق کند. این اختیار در صورتی به وجود می‌آید که برای محکمه ثابت شود که دو