مدرسه فمینیستی: فناوری های جدید پزشکی ، مسایل اخلاقی را بهمراه دارند که پیش از آن وجود نداشته اند . با ورورد تکنولوژی جدید به جریان زندگی بشر ،بحث و تامل اخلاقی پیرامون آنها ونیز شناخت جنبه های مثبت و منفی و کارکردها و کژکارکردهای آنها ضرورت می یابد. در یک جامعه مردسالار مثل جامعه ما که فرودستی زنان به انحاء مختلف ، تثبیت شده است و تفکر مردسالار بر همه جنبه های حیات اجتماعی ،اقتصادی و فرهنگی ما سیطره دارد، عجیب نیست که دانش پزشکی و فناوری های نوین نیز ، از اهداف اصلی و حقیقی خود دورافتاده و در جهت بازتولید تبعیض و نابرابری جنسیتی به کار گرفته شوند. در مقاله حاضر یکی از فناوریهای پزشکی یعنی سونوگرافی و کاربرد آن در تشخیص جنسیت جنین و عواقب سوءاستفاده ازاین تکنولوژی مورد بررسی قرار می گیرد.
یکی از توانایی های پزشکی امروز تعیین جنسیت جنین به وسیله ابزارها و روش های تشخیصی مختلف است. سونوگرافی یکی از روش هایی است که به علت عوارض کم و قدرت تشخیص بالای بسیاری از اختلالات و بیماری ها به تدریج به یکی از پرکاربردترین روش های تشخیصی تبدیل شده است. در واقع سونوگرافی ، یکی از روش هایی است که به منظور تشخیص وضعیت سلامت جنین مورد استفاده قرار می گیرد. اما در انجام این روش آنچه بیشتر از کارکرد تشخیصی آن برای والدین اهمیت دارد، تعیین جنسیت جنین است .
تعیین جنسیت در سونوگرافی را می توان به عبارت مرتنی ، کژکارکرد یا کارکرد پنهان سونوگرافی دانست که با آنکه ضرورتی برای انجام آن وجود ندارد اما عموما به علت تقاضای والدین به رویه ای عادی در گزارش سونوگرافی حاملگی تبدیل شده است.
گزارش جنسیت جنین در سونوگرافی ، نه تنها براساس ضرورت پزشکی انجام نمی شود بلکه آنقدر عادی است که دانستن آن به یک اجبار تبدیل شده است و پزشک خود را موظف می داند که جنسیت جنین را حتما تشخیص دهد . تقاضا برای چنین تشخیص غیرضروری در سطح وسیع و چشمگیری وجود داشته و شاید همین تقاضای “طبیعی شده” است که پزشکان را به گزارش جنسیت جنین وا می دارد. در واقع کمتر زنی را می توان یافت که تمایلی به دانستن جنسیت جنین نداشته باشد. در مطالعه ای که در باره دقت سونوگرافی در تعیین جنسیت جنین در اهواز انجام شده ، 8/99 درصد از 500 نفر زن باردار تمایل داشته اند جنسیت جنین شان را بدانند.
از نظر پزشکی ، موارد ضرورت تشخیص جنسیت جنین در سونوگرافی ناچیز بوده وبه چند مورد از جمله ابهام اعضای تناسلی خارجی و تصمیم گیری برای انجام تست های تهاجمی قبل از تولد در مواردی که شرح حال مثبتی از ناهنجاری های وابسته به جنس از جمله هموفیلی و بیماری دوشن محدود می شود.
باید توجه داشت که انجام سونوگرافی تعیین جنسیت برای تشخیص این ناهنجاری ها براساس شرح حال و تاریخچه خانوادگی بیمار صورت می گیرد و ضرورتی برای انجام سونوگرافی تعیین جنسیت به منظور تشخیص این بیماری ها ، در همه حاملگی ها وجود ندارد.
سوالی که مطرح می شود این است که چرا با آنکه ضرورتی برای انجام سونوگرافی تعیین جنسیت وجود ندارد ،اما پزشکان مبادرت به انجام آن می نمایند؟ پاسخ به این پرسش را می توان در چهار مورد زیر خلاصه نمود:
الف _ نبودن منع قانونی: واقعیت این است که نبودن منع قانونی و خلاف نبودن گزارش جنسیت جنین ، و آزاد بودن پزشکان در انجام آن یکی از مهمترین و موثرترین دلایل انجام سونوگرافی تشخیص جنسیت و اطلاع دادن آن به والدین به صورت روتین است.
ب- جلب رضایت بیماران یا مراجعان: در فرهنگ ما پزشک موفق کسی است که بتواند علاوه بر وظایف درمانی ، بیماران را راضی نگه دارد. برای راضی نگاه داشتن بیمار گاه پزشک خود را مجبور می بیند که تقاضاهای بعضا نامعقول بیمار را مقدم بر اخلاق ، مصلحت واقعی بیمار و از این رهگذر مصالح جامعه بداند و به خواست بیمار تن در دهد.
ج – رویکرد صرفا حرفه ای به مساله: به نظر می رسد در فضای کنونی جامعه پزشکی ما ، پزشکان متخصص رادیولوژی و متخصصان زنان و زایمان (دو گروه پزشکان که دانش و حق انجام سونوگرافی حاملگی را دارند) با رویکرد صرفا حرفه ای به مساله سونوگرافی تعیین جنسیت پرداخته و فارغ از مسایل اخلاقی مربوط به این مساله به این روند ادامه می دهند. بدیهی است این سکوت و دور نگاه داشتن خود و گرفتن ژست بی طرفی حرفه ای، باعث سلب مسوولیت اخلاقی از پزشکان نمی گردد.
د- پاسخ به کنجکاوی والدین: توجیه دیگر برای تشخیص جنسیت جنین، پاسخ به کنجکاوی والدین است . جالب است که این کنجکاوی گاه خطرناک، به عنوان حق والدین در نظر گرفته می شود و به این ترتیب سونوگرافی تعیین جنسیت به عنوان روشی برای پاسخگویی به این کنجکاوی کاربرد می یابد. حتی برخی از محققان در صددند برای پاسخ به این کنجکاوی راههای دیگری را بیازمایند تا والدین زودتر از مدتی که طول می کشد تا تعیین جنسیت توسط سونوگرافی مقدور شوداز جنسیت جنین آگاه شوند. در مقدمه دو تحقیق از سه تحقیق، انجام شده درباره تعیین جنسیت ( که نگارنده بدانها دسترسی داشت) ،به ” کنجکاوی والدین” و “ارزشِ دانستن جنسیت جنین نزد والدین”، پیش از ضرورتهای علمی انجام تحقیق اشاره شده است!
در تحقیق دیگری که در مورد تعیین جنسیت انجام شده ، تعیین جنسیت یکی از آرزوهای هر زوج و موثر در کنترل جمعیت معرفی شده است. ناگفته پیداست که این کنترل جمعیت تنها به قیمت حذف جنین مونث، یا جلوگیری از مونث شدن جنین حاصل می شود. در اینجا کنترل جمعیت نه به معنای کنترل جمعیت کشور در سطح کلان و فارغ از ترجیح جنسی، بلکه به معنی کنترل جمعیت دخترهای یک خانواده است. باید توجه داشت ، چنین توجیهاتی متاثر از تفکر و فرهنگ مردسالار حاکم بر جامعه است که فضای علمی جامعه نیز بدان آلوده شده است.
کنجکاوی و ارزشمند بودن آگاهی والدین به جنسیت جنین ، نه تنها نمی تواند مبنایی منطقی و علمی برای انجام یک تحقیق قرار گیرد بلکه پرداختن به چنین موضوعاتی با توجه به تبعات غیرانسانی آن از جمله تبعیض جنسیتی، مستلزم چشم فروبستن بر اخلاق و سلاخی ارزش های انسانی در مسلخ عقاید عقب مانده و متحجرانه است.
عواقب تشخیص جنسیت جنین
سونوگرافی تعیین جنسیت ، در کشورهایی که والدین در مورد تعداد فرزندان با محدودیت قانونی مواجه هستند ، و تفکر مردسالار و سنتی بر جامعه حاکم است، طرفداران بیشتری دارد. این ابزار به آنها کمک می کند که با تشخیص جنسیت جنین ، در صورت دلخواه نبودن جنسیت جنین، اقدام به سقط نمایند.
سونو گرافی تعیین جنسیت در کشورهایی مانند هند و چین ابزاری برای انتخاب جنسیت و در نتیجه حذف جنین مونث است . به هم خوردن توازن جنسی جمعیت در برخی مناطق هندوستان، در نتیجه ی انتخاب جنسیت جنین توسط والدین و سقط جنین مونث ایجاد شده است. به طوری که سازمان ملل متحد هشدار داده است که :« افزایش سقط جنین مونث در هندوستان می تواند جرقه ی یک بحران جمعیت شناختی باشد . تعداد زنان کمتر در یک جامعه ،افزایش خشونت جنسی و سوء استفاده از کودکان و همچنین اشتراک همسر را به دنبال خواهد داشت. سازمان ملل می گوید روزانه 2000 دختر متولد نشده به طور غیرقانونی در هند سقط می شوند.
در اغلب بخش های هند، پسران به عنوان نان آورانی که از والدینشان مراقبت خواهند کرد و نام خانواده شان را حفظ می کنند، دیده می شوند اما دختران ، متضمن بدهی های مالی به آن کسی در نظر گرفته می شوند که هنگام ازدواج باید به او جهیزیه پرداخت شود.این موضوع باعث عدم توازن نسبت جنسی در مناطقی مانند پنجاب، هاریانا، گجرات و هیماچال پرادش و همچنین دهلی نو شده است، تا جایی که سرشماری سال 2001 نشان داد که کمتر از 800 دختر در برابر هر 1000 پسر وجود دارد. اتحاد نامقدس میان سنت و تکنولوژی (سونوگرافی) نه فقط در هند بلکه نقش مخربی در تمام نیمکره شرقی دارد. از جهان عرب تا ایران، پاکستان، هندوستان و چین پسران در حال افزایش و تعداد دختران تنظیم می شوند.
در دو قدرت جمعیتی عمده رشد جمعیت شناختی در میان نوزادان پسر در مقابل نوزادان دختر خارج از نسبت طبیعی است. در حالت طبیعی باید 105 پسر به ازای 100 دختر متولد شوند ،اما به هم زدن یا دستکاری در تولدها، کاملا در جهت نامتعادل نمودن نسبت طبیعی و به نفع پسران است. این نسبت در حدود 119 به 100 در چین و هند است و حتی در ایران گرایش به انتخاب جنسیت مرد در نتایج سرشماری های غیررسمی مشخص شده است.»
موضوع تلخ دخترکشی در هندوستان از تبعات سونوگرافی تعیین جنسیت است که به والدین امکان شناسایی جنسیت جنین و در نتیجه تصمیم گیری برای حذف جنین مونث را داده است. در ایالت مادهیا پرادش ، دولت مقرر کرده است که با مراکز سونوگرافی که اقدام به تعیین جنسیت می کنند برخورد شود و برایشان در دادگاه پرونده تشکیل گردد و مراکز خطاکار به سرعت مجازات شوند.
موضوع سونوگرافی تعیین جنسیت ، تنها به کشورهای آسیایی محدود نمی شود و حتی برخی کشورهای پیشرفته نیز با این معضل بهداشتی و اجتماعی روبرو هستند. کالج پزشکان و جراحان نوا اسکاتیا، سندی را با عنوان “خط مشی در خصوص سونوگرافی برای دلایل غیرپزشکی” در سایت خود منتشر کرده است. در این سند آمده است که “تکنولوژی های سونوگرافی پیشرفته تر در دسترس قرار گرفته اند و مادران باردار و خانواده هایشان عکس و ویدئوهای یادگاری را درخواست می نمایند. همچنین تقاضاهایی برای انجام سونوگرافی تعیین جنسیت جنین مطرح می شود. پزشکان، تحت فشار فزاینده برای انجام یا تجویز آزمایش های سونوگرافی برای دلایل غیرپزشکی هستند.”
در ایران، به دلیل آنکه سقط جنین، غیرفانونی و قتل عمد محسوب می شود ، آمار دقیقی درباره میزان آن وجود ندارد و بنابراین نمی توان گفت چه تعداد سقط جنین های صورت گرفته به دلیل مونث بودن جنسیت جنین بوده است. یقینا این بی خبری را نمی توان معادل خوش خبری در نظری گرفت و تبدیل شدن وضعیتِ نسبت جنسی تولد در ایران به وضعیت کنونی هندوستان غیرممکن و دور از انتظار نیست.
در ایران علت اصلی سقط جنین ، بارداری ناخواسته می باشد که هم زنان بدون همسر و هم زنان ازدواج کرده ، متقاضی انجام آن هستند. به نظرمی رسد جنین مونث کشی بیشتر زیر نام ” بارداری ناخواسته” البته در زنان ازدواج کرده، پنهان شده و این ناخواسته بودن جنین در بسیاری از اوقات به ناخواسته بودن جنسیت او بازمی گردد.
تعیین جنسیت جنین همیشه به سقط جنین دختر منجر نمی شود، زیرا به دلیل غیرقانونی و زیرزمینی بودن سقط جنین و خطرات آن و نیز عدم دسترسی به آن بویژه در شهرهای کوچک و مناطق روستایی، امکان انجام آن برای بسیاری از زنان وجود ندارد. با این وجود و اگر چه ممکن است جنین مونث به این دلایل، جان سالم به در برد، اما عواقب منفی ،دانستن جنسیت جنین ، در یک جامعه مردسالارتنها به سقط جنین محدود نمی شود و تبعات منفی و زیان آور دیگری را برای زنان باردار و جنین های دختر ،به همراه دارد. مونث بودن جنین ، چونان گناهی بزرگ و شکستی جبران ناپذیر برای زن باردار قلمداد می شود و باعث تحقیر زن و احساس گناه و ناتوانی و عدم اعتماد به نفس در او می گردد. بدرفتاری همسر و خانواده همسر با زنی که جنین اش دختر است ، و وارد آوردن فشارهای روحی و روانی بر این دسته از زنان ،پدیده ای عادی و جزیی از فرهنگ مردم به ویژه در مناطق روستایی است. دختر بودن جنین ،حتی باعث کاهش مراقبت های بارداری می شود و با این ذهنیت که دختران بدون توجه و مراقبت هم سالم زاده می شوند! ممکن است حاملگی به یک حاملگی پرخطر تبدیل شود که تهدید کننده جان مادر و جنین باشد.
یکی دیگر از عواقب سونوگرافی تعیین جنسیت ،تسهیل یا تعجیل در بازتولید کلیشه های تبعیض جنسی است. واکنش والدین به جنسیت جنین به تناسب موقعیت اجتماعی- اقتصادی و تفاوتهای فرهنگی متغیر است . دانستن جنسیت جنین در پیش از تولد ،رفتار والدین و بستگان را در هنگام تولد نوزاد تعیین می کند. صورت عقب مانده و روستایی این واکنش ، جشن و شادمانی و اعتماد به نفس برای پسر بودن نوزاد و بهت و اندوه و احساس شکست برای دختربودن نوزاد است. تنهایی و رهاشدگی زنی که قراراست دختری به دنیا بیاورد ،در زایشگاه صحنه ی غم انگیزی است که شاید روزانه و در بسیاری از مناطق ایران تکرار می شود.صورت تخفیف یافته و البته به ظاهر مدرن و امروزی و بورژوامآبانه واکنش به جنسیت جنین ، در انتخاب رنگ لباس و اتاق و اسباب بازی تجلی می یابد. دانستن جنسیت نوزاد در پیش از تولد، این امکان را برای والدین فراهم می کند که در انتخاب لباس و حتی رنگ اتاق و اسباب بازی های او از همان پیش از تولد ، براساس کلیشه های تفاوت جنسیتی عمل نموده و آموزش تفاوت نقش های جنسیتی در واقع از پیش از تولد شروع گردد!
چه باید کرد؟
سونوگرافی تعیین جنسیت ، موضوعی است که باید در کنار سایر موضوعات مورد توجه فعالان حقوق بشر و حقوق زنان قرار گیرد و با روشنگری در این خصوص مانع، ریشه دار شدن نوع جدیدی از ستم جنسی بر زنان و نیز بازتولید تبعیض جنسیتی در جامعه گردند.
همچنین لازم است با روشنگری و هشدار به پزشکان متخصص رادیولوژی و زنان و زایمان، و یادآوری نمودن مسوولیت اخلاقی آنان در این خصوص، پزشکان به مسیری سوق داده شوند که از انجام سونوگرافی تعیین جنسیت، به جز در مواردی که ضرورت پزشکی مطرح است امتناع نمایند. بدیهی است که دولت از نقش تعیین کننده و جایگاه مهمی برای مقابله با این معضل بهداشتی و اجتماعی برخوردار است . بی توجهی و بی اعتنایی به این موضوع می تواند به ایجاد یک بحران جمعیت شناختی نظیر آنچه در چین و هند به وقوع پیوسته است منجر شود. مسوولان وزارت بهداشت ، به عنوان متولیان رسمی این امر، از این معضل بهداشتی و اجتماعی بی اطلاع نیستند. رئیس اداره سلامت مادران وزارت بهداشت و درمان در گفتگو با همشهری گفته است: « متأسفانه امروز بسیاری از سونوگرافی‌های انجام شده در دوران بارداری در ایران، غیرضروری و تنها به قصد تشخیص جنسیت است نه تشخیص ناهنجاری‌های مادرزادی و انجام سونوگرافی‌های بی‌مورد تنها بیمار را متحمل هزینه‌های بالا نموده و برای جنین نیز عوارض نامطلوبی درپی دارد. وی افزود: متأسفانه امروزه اغلب زنان باردار، سونوگرافی را به قصد تعیین جنسیت جنین انجام می‌دهند. درصورتی که در انجام سونوگرافی باید تعیین ناهنجاری‌های مادرزادی در اولویت قرار گیرد.» مسوول یاد شده، تنها به این اظهار نظر اکتفا نموده و به نظر نمی رسد اراده ای جدی در این وزارتخانه برای محدود نمودن ِسونوگرافی تعیین جنسیت وجود داشته باشد.
در دیگر کشورهایی که با این معضل روبرو هستند ، سیاست هایی برای مقابله با آن اتخاذ شده است. همان طور که گفته شد در هندوستان ، دولت اقدام به استمداد از رهبران مذهبی برای صحبت با جامعه و نیز برخورد با مراکز سونوگرافی (که مبادرت به تعیین جنسیت جنین به صورت غیرقانونی می کنند) نموده است. در چین و آذربایجان نیز انجام سونوگرافی تعیین جنسیت ممنوع است.
کالج پزشکان و جراحان نوا اسکاتیا، پزشکان را موظف نموده است که همه سونوگرافی های تعیین جنسیت باید برای اهداف و ضرورت های تشخیصی و درمانی صورت گیرند و پزشکان لازم است که هنگام درخواست سونوگرافی، ضرورت بالینی آن را مشخص نمایند. همچنین این کالج ، انجام سونوگرافی های جنین به دلایل غیرپزشکی را به عنوان سوء استفاده حرفه ای مورد رسیدگی قرار می دهد.
در کشور ما نیز با توجه به تسلط تفکر و فرهنگ مردسالار ، ضروری است تدابیر جدی برای مقابله با پدیده انتخاب جنسیت ،اندیشیده شود پیش از آنکه دیر شود.
منابع
◀️ Iqbal Latif (2007) Selective Elimination Of Female Fetuses In India :
http://globalpolitician.com/23374-india
همشهری آنلاین:
+ There are no comments
Add yours