«چه می شد آخر ای مادر اگر شوهر نمی کردم»

گفتگوی آزاده دواچی با پگاه احمدی درباره عالمتاج قائم مقامی-5 مهر 1389

مدرسه فمینیستی: به مناسبت 5 مهرماه، سالروز درگذشت شاعر مشروطه عالم تاج قائم مقامی (متخلص به ژاله) ، مدرسه فمینیستی تلاش کرده است ویؤه نامه ای حاوی نظرات و آراء برخی از زنان هنرمند و شاعر معاصر را در باره این شاعر بزرگ، گردآوری کند تا نسل جوان کشور و علاقمندان به شناخت آثار پیشکسوتان حق خواه جنبش زنان با افکار و آرزوها و ادبیات این بزرگان هر چه بیشتر آشنا گردند. گفتگوی آزاده دواچی با «پگاه احمدی» شاعر، منتفد و پژوهشگر درمورد اشعار عالمتاج قائم مقامی (ژاله) در همین راستا انجام گرفته است که در زیر می خوانید:

– خانم احمدی در سالروز درگذشت عالمتاج قائم مقامی ملقب به «ژاله» هستیم. همانطور که می دانیم او اولین زنی بود که در شعرش با هویت مستقل زنانه سخن گفت. اشعار او به جهت همین تأکید برهویت، آن هم در زمانی که مردسالاری ریشه در تمامی روابط اجتماعی و سنتی دوانیده بود اهمیت زیادی دارد. نظر شما چیست ؟ آیا شما این تاکید را در اشعار ژاله قائم مقامی، پررنگ می بینید ؟

◀️  از تو گر برتر نباشد جنس زن مانند توست / گو، خلاف رای مغرور تو باشد رای من

در شعری دیگر می گوید: ” چه می شد آخر ای مادر اگر شوهر نمی کردم ” و با این بیان، خلاف عرف رایج پارو
می زند. طبیعی ست که عرف رایج، بر ازدواج به مثابه ی بنیانی محکم به منظور حمایت از زن به مثابه ی موجودی ناتوان صحه می گذاشته است. علاوه بر این، ژاله نیز مانند دیگر شاعران زن مشروطه، با بیان دغدغه های اجتماعی، سنت انفعالی شعر زن و خموش بودن او در برابر رخدادهای اجتماعی را برهم می زند.همه ی این تلاش ها
در راستای همان خود باوری و شکوفایی هویتی مستقل صورت می گیرد. اما بدیهی ست که شعر ژاله در قالب تعاریف نظری امروزی از زبان و نوشتار زنانه و ملزومات آن نمی گنجد و دلیلی هم ندارد که آن را در تنگنای چهارچوب هایی از این دست قرار بدهیم.

– اگر اشعار ژاله درهمان زمان خودش منتشر می شد آیا می توانست به اقبال از سوی خوانندگانش مواجه شود؟ با توجه به اینکه جامعه ی ایران در حال گذراندن دوران شکوفایی اجتماعی و سیاسی پس از مشروطه بود آیا می توان گفت که اگر اشعار او در همان زمان منتشر می شد می توانست تاثیر بسزایی بر دیگر شاعران زن بگذارد؟

قطعا همینطور است. یکی از دریغ های همه ی پژوهشگران درباره ی شعر ژاله همین است که آثارش در زمانه ی
خودش به چاپ نرسید.

– و در پایان می خواستم از شما بپرسم که آیا اشعار ژاله توانسته اند تاثیری مهم بر سرنوشت شعر زنان در ایران بگذارد و اصلا این تأثیر می تواند با تأثیری که فروغ گذاشته است همسان و در یک ردیف قرار گیرد ؟ و بالاخره آیا هر دوی این شاعران می توانند الگویی برای شعر زنان باشند ؟

قطعا بر بینش و نگرش و تلقی های شاعرانه ی آن دسته از شاعرانی که با اشعار ژاله آشنا هستند اثرگذار بوده است.
اما باید این حقیقت را نیز پذیرفت که بنا به علل فراوانی که شرح همه ی آن ها در این مجال ممکن نیست، شعر
فروغ، طنین و بسامد به مراتب بیشتری در جامعه داشته است. با تاسف، ژاله قائم مقامی برای تعداد زیادی از
مخاطبان ناشناس باقی مانده است. شاید اگر شعرهای ژاله در زمان حیات او انتشار می یافت، حالا یکی از پرآوازه
ترین شاعران زن ایران و هم ردیف شاعرانی نظیر پروین و فروغ بود. با اینهمه به زعم من، شاعران زن مشروطه
از جمله ژاله قائم مقامی، آغازگران حضور اندیشه ی انتقادی و بیان سیاسی- اجتماعی در شعر شاعران زن
ایران بوده اند و با رویکردهای شان به مضامینی مانند هویت، تاریخ ستم کشی زنان، آزادی و عدالت اجتماعی،
دریچه های تازه ای را به شعر زن گشودند.