«مامایی، داستان تکرار تولد و نه تولد تکرار»

سوده راد-14 دی 1391

مدرسه فمینیستی: 15 اردیبهشت مصادف با پنجم ماه می میلادی از سوی سازمان بهداشت جهانی و کنفدراسیون بین المللی مامایی، «روز جهانی ماما» نام گذاری شده است. مامایی، یاری رساندن به زنی که زایمان می کند، شاید یکی از اولین مهارت های بشری باشد. به غیر از مدیریت زایمان طبیعی، بهداشت باروری، مراقبت ها و مشاوره های دوران بلوغ، بارداری و زایمان، تنظیم خانواده، پایش رشد کودک هم از وظایف ماماست. با توجه به این که نرخ مرگ و میر مادرهای باردار یکی از معیارهای ارزیابی پیشرفت کشورهاست، اهمیت و حساسیت این شغل مشخص می شود. آنچه در ادامه می آید برگرفته از گفت و گوییست که با یک خانم مامای جوان در فرانسه داشته ایم.

آزاده وزیر دفتری زن جوان فرانسوی 26 ساله ی ایرانی الاصلیست که نزدیک به یک سال است تحصیلات خود را در رشته ی مامایی به پایان رسانده و کار حرفه ای خود را آغاز کرده است. تحصیلاتش را در رشته ی پزشکی آغاز کرده است و پس از پایان سال اول پزشکی عمومی، گرایش مامایی را انتخاب کرده است و هر چه بیشتر در این رشته پیش رفته است، عشق و علاقه اش به این حرفه بیشتر و بیشتر شده است. او می گوید: « هر چه می گذرد به جنبه های انسانی و احساسی حرفه ی مامایی بیشتر پی می برم. با این که بار ها شاهد تکرار لحظه ی رویایی و سرشار از شادی تولد یک انسان بوده ام، هرگز احساس نکرده ام که دچار تکرار شده ام. هر زایمان چند ساعت طول می کشد و در این مدت زمان بی همتا با مادر هستیم و این نزدیکی موجب می شود بسیاری از مادرها تا سالها ما را به یاد داشته باشند».

در فرانسه آموزش های جنسی در مدارس اجباری هستند و در طول دوره ی دبیرستان باید در سه جلسه ی آموزشی شرکت کنند. ولی این قانون به طور کامل اجرا نمی شود و تعداد این جلسات به یک آموزش کاهش یافته است. میزان آگاهی نوجوانان و جوانان در مورد روش های پیش گیری از بارداری و بهداشت جنسی بالاست، ولی در عمل از این روش ها به اندازه ی کافی استفاده نمی شود. تنظیم خانواده در فرانسه، حاصل فعالیت های یک جنبش به همین نام است. مأموریت این جنبش آگاهی بخشی و کمک به زنان در زمینه ی پیشگیری و یا پایان دادن داوطلبانه به بارداری است. «جنبش تنظیم خانواده[i]» در کنار پذیرش مراجعه کنندگان به این مراکز در شهرهای فرانسه در ساعت های اداری، با شرکت در راهپیمایی ها، تحصن ها و تنظیم و درخواست مطالبات، همچنان نقش عمده ای در جنبش برابری خواهی فرانسه ایفا می کند.

یکی از دلایل کوتاهی در استفاده از وسایل پیشگیری از بارداری، سیاست ضعیف دولت فرانسه و قوانین جاری در امر پیشگیری های بهداشتی است. استفاده از روش های پیش گیری بارداری، نه تنها رایگان نیست، بلکه مستلزم دیدار با متخصص زنان برای تجویز هرگونه روش پیشگیری، حتی برای دریافت نسخه ی سه ماهه ی قرص های ضد بارداری است. این قرص ها بدون نسخه ی پزشکی در دسترس نیستند و عموماً بیمه ی تأمین اجتماعی نیز بر خلاف قانون، بهای کامل آنها را بر عهده نمی گیرد. جوانان بسیاری به دلیل فشار های دوره ی نوجوانی و مشکلات دوران بلوغ به ویژه در ارتباط با والدین نمی توانند به تنهایی مسوولیت بهداشت جنسی خود را برعهده بگیرند و متأسفانه به دلیل این سهل انگاری ست که بارداری های ناخواسته در سنین پایین اتفاق می افتد. دسترسی آسان و رایگان به روش های پیشگیری از بارداری امروز هم یکی از مطالبات جنبش فمینیستی و زنان فرانسه است.

این در حالیست که در این کشور، قرص های معروف به قرص های «روز بعد[ii]»، برای یک بار مصرف در طول 48 ساعت پس از رابطه ی جنسی نا امن، در مدارس به رایگان در اختیار جوانان و در داروخانه ها بدون نیاز به نسخه ی پزشک در اختیار همگان قرار می گیرد. پایان دادن داوطلبانه به بارداری، از سال 1975، تا پایان هفته ی چهاردهم بارداری با روش های دارویی و یا مکش، تنها با درخواست زن باردار قانونیست. مراجعه ی زنان زیر سن قانونی 18 سال به این خدمات بدون حضور و اجازه ی کتبی والدین یا قیم، تنها از سال 2001 امکان پذیر است. هر چند سیاست های کنونی دولت در راستای بالابردن بهروه وری سیستم بهداشتی منجر به تهدید هایی برای کم شدن بودجه ی مراکز تنظیم خانواده و بسته شدن مراکز پایان دادن داوطلبانه به بارداری شد، اما حضور فعال و به موقع جنبش زنان فرانسوی، با برگزاری راهپیمایی ها و اعتراضات رسمی به مقامات، بر حق مالکیت زنان بر بدن خویش یک بار دیگر به عنوان اساسی ترین حقوق جنسیتی تأکید شد.

قانون در مواردی که ادامه ی حاملگی به مادر یا جنین آسیب برساند، پایان دادن به آن را مجاز می داند. برای مثال در صورتی که جنین به سندروم «کروموزم 21» یا همان منگولیسم مبتلا باشد، مادر می تواند هر زمان از طول مدت بارداری تقاضای سقط جنین کند. آزاده از این مورد خاطره ای دارد: « همیشه برای این مادرها بسیار سخت است که بارداری خود را پایان دهند. چون این بچه ها، فرزندان ناخواسته نیستند و مادر باید تصمیم بگیرد آیا می خواهد فرزندی با محدودیت های جسمی، حرکتی یا ذهنی را به دنیا بیاورد یا نه. ما در این مواقع زندگی جنین را با تزریق دارویی متوقف می کنیم و سپس جنین را از رحم بیرون می آوریم. در تجربه ای که من داشتم، مادر با روحیه ای بالا به ما مراجعه کرد و انگار این انتخاب را پذیرفته بود، ولی هرچه گذشت بیشتر غمگین شد. برای فرزندش نامه ای نوشته بود که به او بگوید چرا چنین تصمیم سختی گرفته است. به او نوشته بود تنها شرایط جامعه و نگاه انسان های دیگر به یک بیمار دچار سندروم کروموزوم 21 توانسته نظر او را جهت دهد و به دنیا نیامدن او از عشق مادری به فرزندش کم نمی کند.» آزاده این خاطره را یکی از تأثیرگذارترین رویدادهای حرفه ای اش در مدت کارش می داند. همچنین رویه های قانونی و بهداشتی موجب می شود نوزادی که پیش از هفته ی بیست و پنجم بارداری به دنیا می آید، بلافاصله تحت پیگیری های پزشکی قرار گیرد، ولی در صورتیکه سن بارداری کمتر باشد، از آنجا که امیدی به زنده ماندن نوزاد نیست، تنفس مصنوعی و سایر خدمات پزشکی ارائه نمی شود. در یکی از تجربه های سخت آزاده، زنی در پایان هفته ی بیست و سوم با دردهای زایمان به او مراجعه کرده و وقتی هیچ راهی جز زایمان باقی نمانده بود، مادر از کادر پزشکی خواست نوزاد را بلافاصله پس از تولد در آغوشش بگذارند تا او را حس کند و کودک در آغوش مادرش بمیرد. این لحظات کوتاه و تلاش بی حاصل کودک برای زنده ماندن در کنار غم و اندوه پدر و مادر و کادر پزشکی، از تلخ ترین صحنه های حرفه ای او بوده است.

در فرانسه هر دو روز و نیم یک زن زیر ضرب و شتم مرد شریک زندگی اش می میرد و زنان باردار از این خشونت های خانگی و خانوادگی استثنا نیستند. آزاده با زنان بسیاری رو به رو شده است که با این که باردار بوده اند، مورد خشونت های فیزیکی قرار گرفته اند. اکثر این موارد خانواده هایی مهاجر از کشورهای افریقایی، یا خانواده های کم درآمد هستند. یکی از خدمات عمومی فرانسه، «مراقبت بهداشتی از مادر و کودک»[iii] است که به طور خاص مسوولیت حمایت از مادر و کودکان زیر شش سال را بر عهده دارد. آزاده با این گروه نیز همکاری کرده است: « یکی از مواردی که خیلی برای ما سخت است، سرکشی به زنان بارداری است که در خانواده های مردسالار زندگی می کنند. بارها دیده ام که زنی با همسرش به ما مراجعه می کند و حتی موقع معاینه مرد در اتاق می ماند و گاهی به جای زن به سوالات ما، تا آنجا که در مورد این که زن در کدام قسمت ها درد دارد و در کجا درد ندارد، پاسخ می دهد! و ما متوجه فشاری که بر این زن است می شویم. با این که به دنیا آوردن دختر یا پسر این روزها زیاد مورد توجه خانواده ها نیست، ولی بارها شاهد زنان حامله ای بوده ایم که در خانه مورد خشونت قرار گرفته اند. در چارچوب همکاری با خدمات مراقبت های بهداشتی مادر و کودک، و در یکی از سرکشی ها با خانمی 20 ساله و مهاجر ملاقات کردیم که چند روز قبل پس از خشونت های همسرش به بیمارستان مراجعه کرده بود. در این مواقع یکی از وظایف ما، غیر از معاینات پزشکی، دادن اطلاعات در مورد خانه ها و محل های امن و راهکارهایی ست که برای زنان خشونت دیده مهیا شده است. وقتی در این مورد با او صحبت کردیم، همسر 50 ساله اش عصبانی شد و شروع به فحاشی و تهدید کرد. دردناک تر این بود که خانم معذرت خواهی می کرد و از همسرش دفاع می کرد، ولی فضا خیلی سنگین شده بود و ما نمی دانستیم بعد از ترک ما چه اتفاقی خواهد افتاد و از ما هم کاری بر نمی آمد. »

در این کشور اروپایی، مادر می تواند بدون این که هویتش ثبت شود، فرزندش را به دنیا بیاورد[iv] و بیمارستان را ترک کند. البته این کودک مورد حمایت بهداشتی و اجتماعی قرار می گیرد ولی هویت مادر برای همیشه پنهان خواهد بود. در دو مورد از خاطرات این مامای جوان، مادری انتخاب کرده است که حتی بعد از تولد فرزندش او را نبیند و هویتش هم تا همیشه پنهان بماند و دیگری نظرش پس از زایمان عوض شده است.

آرزوی آزاده، مامای جوان، این است که بتواند در پروژه های انسان دوستانه شرکت کند و توانایی اش را در شرایط سخت تر بیازماید و افزایش دهد. از این که تعداد زایمان طبیعی رو به کاهش و سزارین رو به رشد است، بسیار ناراحت است. امیدوار است سیاست یهداشتی درمانی فرانسه و همه ی کشورها، جدا از تأکید بر درمان به پیشگیری هم بپردازد.

[i] Mouvement Planning Familial

[ii] Pilule de lendemain

[iii] Protection maternelle infantile (PMI)

[iv] Accouchement sous X