قرص های ضد بارداری: رویای دیرینه زنان

مهشید شریف-10 اردیبهشت 1392

مدرسه فمینیستی: سرنوشت قرص های ضد بارداری به مانند بسیاری از مسائل مربوط به زنان، از پیدایش تا تکامل و پیشرفت راه پر فراز و نشیبی را پشت سر دارد. هر چند بزرگترین دست آورد و تاثیرگذاری آن عمدتاً مربوط به یک قرن اخیر می باشد، اما تاریخ فرهنگ ملت ها زمان های دورتری را از تلاش و خواست زنان مبنی بر عدم تمایل آنها برای تبدیل شدن به ماشین های تولید فرزند بازگو می کند، که در سکوت و خاموشی تاریخی پنهان مانده است.

اوایل قرن نوزدهم، در غرب، چند دانشمند علوم طبیعی دربارۀ ایدۀ نازایی موش ها و خرگوش هایی که سیب زمینی های وحشی را در مزارع غارت می کردند، در حال تحقیق بودند. آنها توانسته بودند قرص هایی تولید کنند که جلوی فعالیت تخمک ریزی ماده ها را می گرفت.

در آن زمان پرستار فعال حقوق زنان، مارگارت سنجر(1) در ماساچوست امریکا در ارتباط با این گروه تحقیقاتی قرار گرفت. از آنجا که او در کار روزانۀ خود شاهد ترس و نگرانی های بی پایان زنان فقیر از بارداری های ناخواسته بود و همین طور دیدن رنج آنها در اقداماتی که برای سقط جنین می کردند، باعث شد عاقبت دست به تاًسیس درمانگاهی مخصوص زنان بزند.

زنان در این درمانگاه علاوه بر آموزش های بهداشتی و جنسی، با پدیدۀ قرص های ضد بارداری که تا آن زمان جهت نازایی موش ها و خرگوش ها استفاده می شد، نیز آشنا شدند و اکثر آنها داوطلبانه در یک پروژه تحقیقاتی دربارۀ تاثیر و انعکاس قرص های ضد بارداری مخصوص زنان شرکت کردند. در خفا و دور از چشم دولتمردان وقت که ایدۀ تحقیق و بررسی جوانب پزشکی قرص های ضد بارداری زنان را چندان جدی نمی گرفتند، زنان به یاری یکدیگر برخاسته بودند.

مارگارت سنجر بارها به اتهام پخش قرص های ضد بارداری دستگیر و محاکمه و داروخانۀ درمانگاه او بسته شد اما جنبشی که زنان شروع کرده بودند به آسانی خاموش نمی شد. کاترین مک کرمیک از ژنو برای زنان قرص های ضد بارداری تهیۀ و در جیب لباس هایی که می دوخت پنهان می ساخت و راهی امریکا و کشورهای دیگری که از کارایی این دارو با خبر شده بودند، می کرد. در عین حال هزینۀ گزاف تحقیق دربارۀ این داروی نازایی را هم به عهده گرفت. دستگیری ها و تخریب ها در برابر خواست و فعالیت زن ها که از هر گوشه ای از دنیا سر می کشیدند، تاب نیاورد و عاقبت تابوی قرص های ضد بارداری شکسته شد و برای اولین بار در نیمۀ دوم قرن نوزدهم در امریکا رسمیت پزشکی یافت. پس از آن کشورهای دیگر دنیا نیز به تبعیت از چنین سیاستی، قرص های ضد بارداری را به رسمیت شناختند و آن را راهی بازارهای اقتصادی خود ساختند. و از همان ابتدا بیش از صد میلیون زن از داروی ضد بارداری استقبال کرد و به مصرف آن پرداخت.

فلسفۀ وجودی درمانگاه خانم سنجر سال ها به فعالیت خود ادامه داد و گسترش یافت. آموزش زن ها در زمینۀ بهداشت و سلامت جنسی، آشنایی با متدها و وسایل جلوگیری از بارداری های ناخواسته و همچنین آموزش مادران جوانِ بارداراز مسئولیت هایی بود که جنبش زنان به عهده گرفته بود.

پایان جنگ های جهانی با حضور زن هایی که به معجزۀ کارآیی قرص های ضد بارداری پی برده و از نوعی اسارت و اجبار تاریخی رها شده بودند و با رو آوردن به دنیای کار و حرفه و کنترل جمعیت خانواده های خود در جستجوی رسیدن به شخصیت مستقل و اثبات فردیت خود بودند، رنگ و روی تازه ای گرفت.

حضور زن ها در آموزشگاه ها و بازارهای کار و تصمیم گیری اگر برای خود آنها مفاهیم متعددی به دنبال داشت اما جهان سرمایه داری هم از این نیروی تازه نفس و در عین حال با تجربه و رنج دیده به تمامی استقبال کرد. خروج از شکل ماشین های تولید فرزند و سرسپردگی به مناسبات جامعه فئودالی و نقش پیدا کردن در جهانی که در حال نقش دادن به خود بود، پای زنان را به میدان های مبارزۀ جدیدی باز کرد.

آنچه بیش از حد تاریخ تحولات زندگی زنان را در نیمۀ دوم قرن نوزدهم از سایر پدیده های دیگر متمایز می سازد، شکل گیری جنبش های متفاوت زنان است که علیرغم تفاوت های دیدگاهی، طبقاتی و اجتماعی همۀ آنها در نگاه کردن به خود به عنوان نیرو و پتانسیلی که می توانست در مناسبات اجتماعی قدرت تعیین کنندگی پیدا کند، همتراز بودند.

بسیاری از کشورهای جهان انتخاب بارداری یا عدم آن را از جانب زنان کاملاً به رسمیت می شناسند. اما برای همۀ زنان چنین نیست. هنوز پس از نزدیک به یک قرن که از موضوع انتخاب آزاد زنان در مورد بارداری خود، می گذرد، در جوامع زیادی موانعی بر سر انتخاب آنان وجود دارد.

بر اساس گزارش سازمان ملل(2) در جهان امروز ما، بیش از دویست میلیون زن از اقشار تهیدست جوامع بشری خواستار و نیازمند دریافت آموزش های جنسی و راه های کنترل بارداری های ناخواسته هستند.

در خواست برای قرص های ضد بارداری در هند در سال های اخیر 245 درصد افزایش یافته است. اما مهمترین مشکل بنیۀ ضعیف مالی آنهاست که از پسِ قیمت های شرکت های دارویی بر نمی آیند. دولت هند حاضر به پرداخت بودجۀ عقیم سازی اجباری نزدیک به 6 میلیون زن هندی می شود اما از در اختیار قرار دادن قرص های ضد بارداری رایگان به زنانِ در خواست کنندۀ فقیر طفره می رود. نه تنها هند چه بسیاری از کشورهای جهان از جمله ایران حاضر نیستند زنان را در این زمینه با کمک های اقتصادی و بهداشتی همراهی کنند. آرزوی دریافت وسایل جلوگیری رایگان رویایی است که قرن ها در ذهن زنان تهیدست جهان خانه کرده است.

بنابه گزارش سازمان بهداشت جهانی(3) از 190 میلیون زنانی که در سال در سراسر جهان باردار می شوند، بیش از 50 میلیون نفر از آنها اقدام به سقط جنین می کنند. از آنجا که سقط جنین در بسیاری از کشورهای رو به رشد ممنوع می باشد، بسیاری از آن سقط جنین ها در فضایی مخفی، غیر بهداشتی و توسط افراد غیر متخصص انجام می گیرد که در جای خود آمار هولناکی از مرگ و میر زنان به همراه می آورد. موضوعی که جهان مردانه به عمد یا به سهو از افشای آن صرف نظر می کند.

کلیسای کاتولیک به رهبری واتیکان و پاپ اعظم، نماینده های مذهبی کشورهای اسلامی یا دیگر ادیان با بی میلی کامل نسبت به نیاز و گرایش زنان به جلوگیری از بارداری های اجباری برخورد می کنند. جامعۀ مردانۀ برخی از نهادهای مذهبی، ضمن موضع گیری ها و برداشت های فردی، با استناد به کتاب های مقدس، عقوبت الهی که در انتظار زنانی است که می خواهند جلوی تکثیر بشریت را بگیرند، به آنها یادآوری می کنند.

در این میان کاتولیک ها وضعیت بهتری دارند. حداقل آنکه بسیاری از زنان کاتولیک با وجود اعتقاد بی قید و شرطی که به دین و آیین خود دارند اما به مسئلۀ ازدیاد فرزند و موضوع کنترل جمعیت به دیدۀ واقع بینانه تری نگاه می کنند و معتقدند علیرغم نصایح مسیح پیامبر واقعیت دنیای امروز زندگی زنان به آنها اجازه نمی دهد مانند اجداد خود به ماشین تولید فرزند تبدیل شوند.

به رغم آنکه زنان مسلمان، یهودی یا ادیان دیگری نیز به ضرورت کنترل جمعیت، کنترل بارداری های ناخواسته و نیاز به آموزش و فراگیری شیوه های جلوگیری و سلامت جنسی رسیده و پذیرای آن هستند اما رد پای زیادی از نقطه نظرهای آنها در مطبوعات جهانی دیده نمی شود و کمتر کسی صدای منطق و استدلال های آنها را می شنود.

در این میان وضعیت زنان کشور ما و نیاز آنها به مصرف قرص های ضد بارداری، استفاده از متدها و وسایل ضد بارداری در پردۀ ابهام فرو رفته است. علیرغم آنکه تحقیقات در مورد بهداشت و زندگی جنسی زنان یکی از جدی ترین موضوعاتی است که توسط سازمان بهداشت جهانی دنبال می شود اما در هیج کجا حضور پر رنگی از محققین ایرانی یا تحقیق و برنامه ریزی در مورد کنترل جمعیت خانواده های ایرانی دیده نمی شود. بنابراین کنترل بارداری نیز به یکی از موضوعاتی که زنان در خفا و دور از چشم دولتمردان به آن می پردازند، شده است.

آمار دقیقی از ضایعات چنین به خود سپرده شدن وجود ندارد جز آنکه باید باور کنیم بار سنگین و طاقت فرسای مبارزه با کنترل جمعیت در خاموشی و سر بستگی بر دوش میلیون ها زن ایرانی سنگینی می کند. هر چند آقای رئیس جمهور کشور ما خانواده های ایرانی را پُر بچه دوست دارند اما واقعیت جهانی چیز دیگری را برملا می کند. واقعیتی آگاهانه یا ناآگاهانه بسیاری از زنان تهیدست و وابسته به اقشار ضعیف جامعۀ ما به خوبی دریافته اند.

دولت ایران به تعهدات بین الملی خود دربارۀ بهداشت و آموزش جنسی زنان بی اعتناست. اندک گوشۀ چشمی هم که نشان می دهد، با نیاز گستردۀ زنان همخوانی و هماهنگی ندارد. در نتیجه کشور ما از تحقیقات ادامه داری که به طور مثال در مصرف طولانی مدت استفاده از قرص های ضد بارداری می شود، ضایعات آن، بهداشت مربوط به آن، دیدارهای متناوب پزشکی و جمع آوری گستردۀ گزارش های پزشکی و تحقیق در مورد آنها، بهتر و متنوع سازی قرص های ضد بارداری و درنظر گرفتن تفاوت های فردی زنان دور است.

آنچه باقی می ماند معالجه و توصیه های غیر تخصصی زنان به یکدیگر، پیدا کردن اماکن مخفی برای سقط جنین و پذیرش عواقب بیماری زای آن است.

نیاز به کنترل جمعیت جهان از عمده مسائلی است که سازمان ملل و سازمان بهداشت جهانی به کمک زنان در سراسر دنیا تعقیب می کند. عدم پیوند و همراه نبودن با چنین موج جهانی و پذیرش اجباری سلیقه های شخصی و غیر تخصصی دولتمردان کشور، تنها نتیجه اش به بیراهه کشاندن حرکتی است که با در نظر گرفتن واقعیت های جهانی شکل گرفته است.

کنترل یا حتی ازدیاد جمعیت و تنظیم خانواده جز با تکیۀ تمام عیار به بهداشت و آموزش جنسی زنان و مردان در هیچ نقطه ای از جهانی که در آن زندگی می کنیم امکان پذیر نیست. هر چند دولتمردانی با اصرار چشم خود را بروی واقعیت ها ببندند و از همکاری و همراهی با این موج همه گیر پرهیز کنند.

منابع:

1: Margaret Sanger Biography, Women’s History: about. Com

2: United Nations (UN)

3: World Health Organization (WHO), Family Planning.