نقد و بررسی جداسازی جنسیتی فضاهای عمومی شهر تهران

مهدی احمدیان شیجانی-9 شهریور 1393

مدرسه فمینیستی: اگر برابری در اجتماع را به ایجاد امکان زندگی، انتخاب رضایتمندی برای تمامی افراد با توجه به تفاوت در خصوصیات و نیازهای آنها معنی کنیم، در حال حاضر زنان به عنوان نیمی از جامعه انسانی از امکان حضور برابر با مردان در عرصه اجتماع محروم اند. برای تأمین این برابری، جامعه باید با درک تفاوت در نیازها، موقعیت و اهداف افراد، موانع محدود کننده را رفع کند و به آنها امکان حضور و مشارکت اجتماعی برابر را بدهد؛ و شهر نیز به عنوان بستر و تجلی گاه حضور جامعه انسانی هم می تواند به اجتماع انسانی شکل دهد و هم می تواند از آن شکل پذیرد.

بیان مسئله: این موضوع که فضا و مکان، ساختاری اجتماعی دارد و با شکل و هویت خود روابط اجتماعی را تحت تأثیر قرار می دهد اکنون موضوعی عموماَ مورد تأیید است. همچنین می توان ادعا کرد که محوریت محیط شهری در شکل دادن به جغرافیای فمینیستی تاثیرگذار است.

محیط شهری، هم به منزله ی یک مقیاس فضایی کلیدی که جنسیت از طریق آن، تجربه و تثبیت می شود، و هم چارچوبی مفهومی که در آن جنبه های اجتماعی و اقتصادی زندگی بشر را می توان تحلیل کرد شناخته شد. و یا به صورت حداقلی، “محیط شهری” را می توان به مفهوم شرایط مکانی زندگی روزمره ی زندگی زنان نگاه کرد و به اهمیت آن پی برد.

حال استفاده و تخصیص فضاهای عمومی مسئله ای اساسی است که باید در هر مطالعه ای درباره ی زندگی روزمره زنان و مردان در شهر در نظر گرفته شود. اما این تجربه [لزوما] برای همه یکسان نیست؛ چرا که سن، جنس، صبقه اجتماعی و هویت قومیتی، بر تجربه زیسته و مهم ما از زندگی شهری تأثیر می گذارند. در سال های اخیر، شیوه های گوناگون (انسان شناسی، جامعه شناسی، جغرافیا، معماری،….) بوده است که در نتیجه روش های آنان فضاهای عمومی شهری را می توان از زوایای متفاوت که مکمل یکدیگرند، تعریف کرد.

در این مقال کوتاه سعی شده با استفاده از سنت وبری نوین یا “جغرافیای رفاه”، پرابلماتیک جداسازی جنسیتی فضای عمومی تهران را بررسی و واکاوی کنیم و در نهایت به این سوال اصلی که “آیا می توان روابط اجتماعی یک جامعه را بدون در نظر گرفتن فضای جغرافیایی که آن روابط در آن شکل گرفته بررسی کرد؟” پاسخ دهیم.

در پی تعریفی از فضای عمومی: مطالعات نظری بیشتر نشان داده است که مفهوم «عمومی»، چگونه در طول زمان تغییر کرده است. در حال حاضر، حوزه ی عمومی برای اشاره به مواردی چون «مربوط به دولت»، «قابل دسترسی برای همه» و «مورد توجه همه»، «مربوط به خیر عمومی یا منافع مشترک» به کار می رود. برای رسیدن به تعریفی جامع از سه منظر آن را بررسی می کنیم:

◀️  4- مک داول، ال، “جداسازی جنسیتی در فضای شهری”، ترجمه پرتو فرهودی، مجله زن نگار، شماره 12، 1392.