تاثیر توافق هسته ای بر وضعیت زنان در ایران

آزاده دواچی-25 تیر 1394

مدرسه فمینیستی: در چند روز گذشته با امضای توافق هسته ای بین ایران و کشورهای 5 + 1 که یکی از مهمترین توافقات بین المللی و حساس برای ایران به شمار می آید، ایرانیان با تجربه ای شادی بخش و تاریخی مواجه شدند. در واقع این توافق نقطه ی عطفی در زندگی بسیاری از زنان و مردان ایرانی است چرا که بر طبق نظر بسیاری از کارشناسان می تواند منجر به تغییر مثبت در وضعیت معیشتی و اقتصادی ایرانیان شود. در این میان این سوال مطرح می شود که وضعیت زنان در ایران بعد از این توافق چگونه خواهد بود؟ آیا توافق اخیر می تواند بر زندگی کنونی زنان ایرانی تاثیر مثبتی بگذارد؟ و سهم زنان در شادی های توافق هسته ای ایران چه خواهد بود؟

نگاهی به وضعیت زنان در چند دهه گذشته نشان می دهد که مهمترین چالش زنان در ایران تغییر در وضعیت قوانین تبعیض آمیز علیه زنان بوده است. بنابراین خواسته زنان برای تغییر اساسی در قوانین تبعیض آمیز، خواسته ای نیست که بتوان با بر طرف شدن تحریم ها و ایجاد توافق با جهان غرب به عملی شدن آنها امیدوار بود. اما شاید بتوان بیشترین تاثیر این توافق را در بهبود وضعیت اقتصادی و اشتغال ارزیابی کرد. در سالهای گذشته به دلیل تشدید تحریم ها و بدتر شدن وضعیت اقتصادی، زنان بیشتر از گذشته در عرصه اقتصاد غیررسمی فعال شده اند، اما هنوز به رغم تقاضای بالای زنان برای ورود به بازار کار رسمی، نرخ بیکاری زنان دو برابر مردان است و هنوز آنان از فرصت های برابر برای دستیابی به شغل و حرفه برخوردار نیستند. وضعیت زنان سرپرست خانواده و همچنین مادران تنها دچار بحران مضاعف است و اقتصاد در وضعیت این بخش از زنان نقش اصلی را ایفا می کند. با وجود نیاز زنان به وارد شدن به بازار کار سیاست های تشویق به خانه نشینی و فرزند آوری، بر نیاز زنان بر کار در بیرون از خانه در تضاد بوده است و از سوی دیگر به دلیل عدم حمایت های دولتی لازم برای حضور زنان در مشاغل دولتی، وضعیت مالی و معشیتی بسیاری از آنان را دچار مشکل کرده است. از سوی دیگر در سالهای گذشته به دلیل همین فشار اقتصادی از یک سو و از سوی دیگر به دلیل ارجعیت مردان به زنان در بازار کار، فشار بیشتر برای حذف زنان صورت گرفته است، به طوری که زنان در جامعه جزو اولین قربانیان رکود اقتصادی ناشی از تحریم ها و سوء مدیریت ها بوده اند. اما منشا مشکلات اقتصادی در وضعیت زنان تنها به این مسئله ختم نمی شود، بلکه به دلیل عدم حمایت از زنان در بازار کار از یک سو و از سوی دیگر به دلیل نیاز خانواده ها به خصوص خانواده های تک نفری به کسب در آمد در سالهای گذشته بسیاری از زنان به شغل های غیررسمی مانند دست فروشی و.. روی آورده اند.

در این میان پیامدهای مشکلات اقتصادی زنان تنها به وضعیت نابسامان اقتصادی آنان ختم نمی شود، چرا که با بدتر شدن وضعیت اقتصادی به دلیل فشارهای مالی، میزان خشونت علیه زنان در خانواده ها افزایش می یابد. در واقع بیکاری، فقر، اعتیاد و دیگر معضلات ناشی از وضعیت نابسامان اقتصادی در خانواده، اولین تاثیرش را روی زنان به عنوان اعضایی از خانواده که بیشتر در معرض خشونت هستند می گذارد. به این ترتیب ما شاهد آن هستیم که بسیاری از زنان در خانواده هایشان در دام اعتیاد و خشونت های خانگی افتاده اند و به دلیل عدم حمایت دولت و قانون از زنان، نبودن شغل، نبودن حق طلاق و حق حضانت، بسیاری از زنان همچنان مجبور به زندگی و تحمل خشونت در شرایط بد اقتصادی می شوند.

با اینکه بهبود وضعیت اقتصادی زنان را می توان یکی از موثرترین پیامدهای توافق اخیر دانست، اما باید یادآوری کرد که برداشته شدن سایه ی جنگ و خشونت از سر ایران نیز به خوبی تاثیر مضاعفی را بر سرنوشت زنان خواهد گذاشت. چرا که همواره جنگ سبب می شود که خشونت علیه زنان گسترش یابد و نیز وضعیت اجتماعی و سیاسی و حتی فعالیتهای مدنی را به شکل گسترده تحت تاثیر قرار دهد. بنابراین می توان گفت که جدا از مسئله ی بهبود وضعیت اقتصادی زنان که یکی از مهم ترین تاثیرات این توافق بر وضعیت زنان است، کم شدن امکان جنگ و خشونت در سیاست های منطقه، خود سهم مهمی را در بهبود وضعیت زنان و راهبرد صلح در ایران و منطقه ایفا خواهد کرد. از سوی دیگر فعالیتهای مدنی زنان برای برقراری صلح و رسیدن به حقوق شهروندی برابر در فضایی عاری از سایه جنگ و خشونت معنای متفاوتی خواهد گرفت.

اما به رغم همه این پیامدهای مثبت، هنوز دولت کنونی راه زیادی تا عمل کردن به وعده های خود به ویژه در خصوص زنان دارد. همچنان زنان بسیاری از جمله نرگس محمدی، بهاره هدایت، فریبا کمال آبادی، آتنا دائمی و فرقدانی و… در زندان هستند و به دلیل فعالیتهای مدنی و باورهایشان به حبسی ناعادلانه محکوم شده اند . با اینکه فضا برای فعالیت های مدنی بازتر شده است، اما همچنان فضای امنیتی بر بسیاری از فعالیت های مدنی زنان سایه انداخته است. گشت های ارشاد همچنان با زنان و مسئله ی حجاب برخورد می کنند. فعالیتهای مدنی و تجمعات زنان برای اصلاح قوانین اجتماعی در سایه ی فضای امنیتی یا برپا نمی شود و یا اگر بشود بسیاری از فعالان زنان تحت فشار هستند. زنان از رفتن به ورزشگاه ها محرومند و بسیاری از قوانین تبعیض آمیز خانواده پاربجاست. از این رو در این دوران پساتوافق، انتظار فعالان جنبش زنان از دولت حداقل تحقق وعده های خودش در خصوص زنان است. به خصوص که فرآیند صلح و گفتگو و مذاکره در یک ساله اخیر با اتخاذ سیاست مذاکره توسط دولت یازدهم با جهان غرب، جای تازه ای را در فضای اجتماعی ایران باز کرده است و فضای عمومی از چالش میان جنگ و نظامی شدن به سمت تقویت گفتمان صلح پیش می رود، از این رو انتظار بیجایی نیست که برای احقاق حقوق شهروندی زنان قدم هایی برداشته شود و حداقل تغییراتی در وضعیت اجتماعی – اقتصادی و قانونی زنان ایجاد شود. از سوی دیگر اکنون که قرار است تحریم ها برداشته شوند، مسلما بسیاری از زنان خوش بین هستند که بتوانند بیشتر از گذشته در چرخه ی اقتصادی سهیم باشند و نتیجتا به بهبود وضعیت آنان حداقل در سطح اقتصادی منجر شود. اما در نهایت باید گفت که حتی با وجود برداشته شدن این تحریم ها، زنان در ایران همچنان راه درازی برای رسیدن به خواسته هایشان دارند، راهی که قطعا همراه با چالش های بسیاری است.