خانه تکانی یک ساله سریال های تلویزیونی

مریم رحمانی -25 اسفند 1387

مدرسه فمینیستی – از ابتدای انقلاب تاکنون هرگز تصویری منطبق با واقعیت از زن ایرانی در تلویزیون ایران به تصویر کشیده نشده است.در این بین چند سالی است این رسانه فرهنگ ساز با تمام قوا به ترویج چندهمسری،مکاربودن زنان و دامن زدن به سایر باورهای مردسالاری درمورد زنان می پردازد. در سریالهای ایرانی تصویر زن تصویری مخدوش و باورناپذیر است. به گفته صاحب نظران ،رسانه امروزه وسیله ای فرهنگ ساز است اما متاسفانه آنچه از تلویزیون ایران پخش می شود نه تنها سبب ارتقای فرهنگ جامعه نسبت به زنان نمی گردد بلکه از ارکان مهم منکوب کردن زنان به شمار می آید.

به بهانه پایان سال وضرورت خانه تکانی در تمامی عرصه ها ، نگاهی دوباره می اندازیم به چند سریال شاخص(روز حسرت،مثل هیچ کس ، مرگ تدریجی یک رویا و گنجینه اسرار) که در طول یک سال اخیر از تلویزیون ایران پخش شده اند. باشد که خود حدیث مفصل بخوانید از این مجمل.

موضوع سریال “روز حسرت”(به کارگردانی سیروس مقدم) درباره ازدواج مجدد مردی که همسراولش دراثرتصادف قطع نخاع شده بود. ترویج دوهمسری در این سریال آنچنان زیرکانه طرح شد که بیننده با همسردوم(فریده) همدردی کند.در این سریال پیام های زیر برجسته بود:

مالکیت مرد بر زن(در اولین سکانس فیلم مرد از همسرش می خواهد که قول دهد تا اخر عمر به او وفادار بماند)
زن درصورت بیماری ، باید اجازه ازدواج مجدد به همسرش را بدهد، اما برعکس آن مصداق ندارد. تنزل ازدواج تنها به کارکردی جنسی و ابژه جنسی بودن زن. تحقق تکامل زن با مادرشدن.

در این سریال فریده همسر دوم که در اثر بی اعتنایی شوهرش معتادشده بود بعد از اینکه دریافت باردار است، اعتیادش را ترک کرد . از این پس رحمت خدا شامل حال او شد.این مسئله را در صحبت فریده با جنین اش می شنویم که به خاطر او خدا وی را از اوج ذلت به اوج نعمت رهنمون شده است. بنابراین طبق قرارداد نانوشته میان فیلمساز و سنت های رایج در جامعه فریده فقط به واسطه مادر شدن به مقام شامخی رسید و مورد مرحمت خدا قرار گرفت به گونه ای که در انتهای فیلم او را جزو زنان بهشتی می بینیم.

*موضوع سریال” مثل هیچ کس “(به کارگردانی عبدالحسین برزیده ) روابط خانوادگی و بروز اختلاف بین برادران و خواهران برسر تقسیم میراث پدری بود. در این سریال متاسفانه شاهد خشونت های کلامی و فیزیکی نسبت به زنان بودیم، همچنین ترویج دوباره کلمه ناموس و ناموس پرستی و دعواهای ناموسی آن هم در کشوری که آمار قتلهای ناموسی اش درخور تامل است.

طرح مشروع بودن چندهمسری و یکی دانستن آن با “مرد بودن” یکی دیگر از پیام های زن ستیزانه این سریال بود(در سکانسی از فیلم پسر از مادرش می پرسد “آقام زن دیگه ای نداشت؟…آخه اون موقع بد نبود. یعنی الانم نیست فقط مرد می خواد بتونه دوتا زندگی رو بچرخونه!!!” )

سریال به ترویج فرهنگ سوختن و ساختن به زنان پرداخت. بگونه ای که علی رغم بدبودن یکی از کاراکترهای مرد داستان، همسروی توسط اقوامش به زندگی با او و متابعت بی چون و چرا ترغیب می شد.

*در مرگ تدریجی یک رویا به کارگردانی فریدون جیرانی تصویر سیاهی از فمینیسم و زن مستقل بازنمایی شد. تصویری که با واقعیت سازگاری ندارد،اما مطمع نظر حاکمیت است تا زنان را از فمینیسم گریزان کند. سریال درباره زن نویسنده ای(مارال) است که با مردی متشرع (حامد یزدان پناه)ازدواج می کند و در این بین به سبب اختلاف های فکری و آنگونه که در فیلم نشان داده شد به سبب دخالت های خواهر مارال(ساناز،که در این سریال سمبل زن مستقل است و تعادل روحی ندارد!) این دو از هم جدا شدند. مارال برای معرفی کتاب جدیدش “رویا” توسط “داریوش آریان” در انگلیس تهران را به مقصد آنکارا قاچاقی ترک کرد.مارال سرانجام توسط حامد از مرگ نجات یافت .

پیام های سریال به قدری روشن و واضح بود که سفارشی بودن کار را به شکل عریانی نشان می داد. نویسنده ای منفعل که دیگران به او خط می دهند.زنانی که مادرشدن را دوست ندارند، دیوانه هایی به تصویر کشیده شدند که یا مردند یا درهم شکستند تا به ما بفهمانند مادری تنها وظیفه زن است. یکی از بدترین سکانس های فیلم سکانسی است که در آن خانواده حامد از مارال درباره عقاید،افکار،ایمان ،نحوه لباس پوشیدن اش و… می پرسند.سکانی که گویی در ستایش انکیزاسیون است.

*گنجینه اسرار سریالی است که در ترکیه با فکر و هزینه ایران ساخته می شود . دست مایه تمام قسمت هایش امور متافیزیکی است. سال گذشته در قسمت اول این مجموعه، زنان مسن محجبه و زنان جوان غیرمحجبه بودند. اما در سری جدید که امسال پخش می شود، همه زنان محجبه اند.در این سریال با تردستی سعی می شود به زنان بقبولاند که اگر همسرانشان به آنها خیانت می کنند، یا اگر آنها را مورد ضرب و شتم قرار می دهند، حتما توسط خدا مجازات خواهند شد و لازم نیست زنان برای بهبود وضعیت خود تلاش کنند.البته زنان این سریال بسیار منفعل تر از زنان سریالهای ایرانی هستند. در این محموعه زنانی که انواع مشقتها را تحمل می کنند، در نهایت به جایگاه رفیعی نزد خدا می رسند.

متاسفانه در این سریال زنان به شدت توسط مردان مورد ضرب و جرح فیزیکی و یا تحقیر کلامی( به سبب زایش دختر به جای پسر) واقع می شوند که قبح این اعمال را از بین می برد و می تواند سبب اعمال خشونت فیزیکی بییندگان مرد بر زنان گردد.

در تمامی این سریالها زنان مورد قبول حاکمیت زنان محجبه ،چادری و بسیار مومن هستند.زنانی که بیشتر به فرشته می ماند تا انسان!زنانی کاملا سفید در برابر زنانی کاملا سیاه،حال آنکه در واقعیت انسانها نه کاملا سیاه اند نه کاملا سفید.حاکمیت با نشان دادن این زنان سعی در تحمیل الگوی زن مورد قبول خود به جامعه دارد و بدون رودربایستی می گوید: یا همین که من می گویم یا حذف می شوی.نمونه اش را در تمامی سریالها منجمله به شکلی واضح تر در مرگ تدریجی یک رویا مشاهده کردیم.

بنابراین تاکید بر مادر بودن و تحت الشعاع قرار دادن این نقش به جای دیدن زن به عنوان یک انسان کامل،عدم لیاقت زنان برای مدیریت،کم هوشی زنان(که دو مورد اخر در سریالهای کمیک برجسته بود)،ترویج ناموس پرستی ،شاخه و شانه کشیدن برادران کوچک برای خواهران بزرگتر(درسریال غیر محرمانه)،نشان دادن صحنه های خشونت خانگی علیه زنان نمایش الگوی مقبول و دستوری از پو.شش از مواردی است که در یکسال اخیر با تواتر بیشتری به تصویر کشیده شدند.لذابه جرات می توان ادعا کرد که ساز زن ستیزی صداو سیما از سال گذشته تا کنون که روزهای پایانی سال را می گذرانیم ، بیش ازپیش کوک شده است و این رسانه در پی تحمیل عقاید حاکمیت به زن ایرانی است. زنی که آنقدر مورد اجحاف قانون قرار گرفته که عملا حقی برای استیفا ندارد.اما به جای اینکه بی حقی اش توسط این رسانه (به ادعای خودش ملی) فریاد شود تشویق به سوختن و ساختن و پذیرش الگوی مناسب از زن توسط حاکمیت می شود.

از آنجایی که صداوسیما طیف گسترده مخاطبان را هدف قرار می دهد توجه به محتوی و پیام سریال ها و فیلم ها ضروری است چرا که به خوبی می تواند منجر به بازتولید ادبیات و مناسبات مردسالارانه در جامعه شوند. هرچند آرزو می کنیم نو شدن سال و رویش جوانه های تازه ، سر بر آوردن جو.انه های رفع تبعیض رانیز بشارت دهد تا در تمامی عرصه ها و به ویژه در” صدا و سیما” موجب شود که رسانه ملی ما نحوه نگرشش را نسبت به زنان تغییر دهد و زن را به مثابه یک انسان بنگرند نه طفیلی مرد.