8 مارس و موفقیت تاریخی زنان «قاره سیاه»

آمنه کرمی -10 اسفند 1388

مدرسه فمینیستی: هرساله روز 8 مارس و هفته هایی که به روز جهانی زن نزدیک می شود در آفریقا یادآور حماسه پایان ناپذیر زنان قاره سیاه برای واقعیت بخشیدن به حقوق خودشان است. در اواخر قرن بیستم (دهه 1980 و 1990میلادی) جنبش زنان آفریقا با صعود و فراز جالبی پیش رفت و ادامه این کوشش ها در قرن 21، کامیابیهای بسیار مهمی به نفع زنان این قاره به همراه داشت. خاصه ذر سالهای دهه نخست قرن فعلی (در سال 2005 میلادی) ائتلاف بزرگ فعالان حقوق زن در آفریقا، مرکب از همه فعالان در کشورهای گوناگون قاره، در جریان مجمع عادی اتحادیه افریقایی به پیروزی هایی رسیدند که نتیجه اش این شد که دو سال بعد (در سال 2007 میلادی) زنان کشور «رواندا» از حیث میزان مشارکت زنان در نهادهای سیاسی، با موفقیت به مدال افتخارآمیز «رتبه اول در کل قاره آفریقا» دست یافتند. آنان همچنین توانستند کامیابی باشکوه خود را به این افتخار تاریخی ضمیمه نمایند که الگویی واقعی برای دیگر زنان در سراسر دنیا باشند.

زنان ترقیخواه سراسر قاره سیاه، کشورهایی مثل آفریقای جنوبی، رواندا، نامبیا، نیجریا، تانزانیا، سنگال، مالاوی، زامبیا، موزامبیک، گامبیا، موریتانی، لیبی، تونس، بورکینافاسو، کیپ ورد، کومور، جیبوتی، بنین، لیبریا، سیشل، سوازیلند، مصر، توگو، و الجزائر یک راه واقعا طولانی و بسیار سخت و پُر دردسر برای برای ایجاد حقوق و کرامت خود طی نموده اند. کوشش و ایستادگی فعالانه و با شجاعت زنان ترقیخواه این ممالک در ایجاد کمپین های متعدد مانند «کمپین مبارزه برای امحاء خشونت علیه زنان کنیا»، «مرکز دموکراسی و مطالعات حقوق بشر»، «ائتلاف برای آگاهی از حقوق زنان در نیجریا» و چندین ائتلاف و کمپین های متعدد دیگر، نهایتاَ موجب شد بیش از بیست و چهار سازمان بزرگ از زنان مساوات طلب در ائتلافی به اسم «اتحاد برای حقوق زنان افریقایی SOAWR » گردهم آیند و برای برآورده شدن حق شان (که در رأس آن، تحقق معاهده حقوق بشر زنان، و افزودن اصلاحیه های بیشتر به نفع زنان در این معاهده بود) کوشش هایشان را صدچندان نمایند و به پیشواز خطر و پرداخت نمودن هزینه های این کار بروند. یکی از هنرهای این زنان مساوات طلب، فشار گذاشتن بر سران دول آفریقایی برای تشکیل جلسه سران اتحادیه آفریقا برای تصویب نهایی معاهده حقوق بشر زنان آفریقایی است که همه می دانند که این کامیابی، بعد از اجرایی کردن موفقیت آمیز «منشور افریقایی حقوق و رفاه کودک» (مصوب سال 1990 میلادی) یکی از زیباترین کوشش های موفق زنان در کل دنیا شمرده می شود.

یک سال بعد از قبول معاهده توسط سران اتحادیه آفریقا بار دیگر فعالان «کمپین اتحاد برای حقوق زنان» گرد هم آمدند تا بررسی کنند که چه تعداد از دول عضو اتحادیه آفریقا معاهده را امضا نموده و در حال اجرای مفاد آنند و چه تعدادی از کشورها آن را یا نپذیرفته، یا پذیرفته اند ولی اجرا نمی کنند. چون نگران بودند که نکند اجرای مفاد این معاهده مثل منشور آفریقایی حقوق و رفاه کودکان، یک دهه به تاخیر افتد. بنابراین زنان مساوات طلب آفریقایی خود را موظف و متعهد دیدند که اقداماتی برای اجرای مفاد معاهده انجام دهند بنابراین به امید دست یافتن به موفقیت های سریع تر بسیج شدند. پس دوباره کار را از سر گرفتند. قدم اول، مشاوره با دیگر همکارانی که در کمپین های قبلی حضور داشتند بود. در نتیجه با فعالان کمپین «مبارزه برای امحاء خشونت علیه زنان» تماس برقرار کردند و از فعالان آن کمپین تقاضای همبستگی و کارمشترک برای ابقاء معاهده و اصلاحات ساختاری در مفاد آن منشور را درخواست نمودند. با اعضای «مرکز دموکراسی و مطالعات حقوق بشر ACDHRS » تماس گرفتند، و همکاری مجدد با فعالان «کمپین آگاهی از حقوق زنان در نیجریا» را نیز از سر گرفتند. یکی از اهداف مهم کمپین زنان آفریقا، واداشتن دولتهای عضو اتحادیه نسبت به تغییر قوانین عرفی مانند: قوانین نابرابر ارث، ختنه کردن دختران، ازدواج های اجباری، و امثال این موارد ضروری بود که سند منشور حقوق بشر آفریقا آنها را نادیده گرفته بود؛ ضمن این که منشور در محدوده قوانین عرفی و حریم خصوصی خانواده، مطلقاَ ضمانت اجرایی نداشت و خشونت های خانگی شامل: ضرب و شتم زنان توسط شوهرانشان، تجاوز جنسی، عقیم سازی دختران، زایمان اجباری، و… را در بر نمی گرفت. در نتیجه مانع از پرداختن به سایر مشکلات و حقوق زنان ازجمله حقوق مربوط به ازدواج و طلاق، و رضایت مرضی الطرفین زن و شوهر هنگام عقد ازدواج (و بعد از ﺁن) می شد. منشور همچنین حق و سهم زنان در تملک زمین و مسکن را نسبت به مردان، ناخواسته تضییع می کرد.

رهبران زنی که این حرکت مسالمت آمیز را در قالب کمپین سراسری مدیریت می کردند تصمیم گرفتند که تعداد بیشتری از زنان آفریقایی را که به حقوق مساوی و عادلانه پایبند بودند به وسیله اینترنت و تلفن موبایل و ارسال فاکس و خبرنامه، بسیج نمایند. این حرکت وسیع و بازسازی شده، برای گنجاندن و تصویب اصلاحات مورد نظر در سند اصلی معاهده و بومی کردن آن، آنقدر پایداری از خود نشان داد تا که موفق شد یک رشته از اقدامات عملی را سازماندهی نموده و به کرسی بنشاند و در همان حال، زنان داوطلب را در امورات مربوط به کارهای امدادی برای عمومیت بخشیدن معاهده (و تثبیت اصلاحات ساختاری در متن سند جدید، به نفع زنان)، در سطح همه کشورهای عضو، درگیر نماید. در زیر، چند نمونه از اقدامات جالب زنان عضو این کمپین که آنان را به تحقق اهدافشان نزدیک و موفق کرد می خوانید:

ـ اقدام گروهی و عملی برای گفتگو و مذاکره تحت مدیریت زنانه و برابر با دولتمردان، در زمینه حقوق بشرزنان با هدف ارتقاء دانش و تخصص و توانمند کردن زنان، و ایجاد پل مشترک بین آنها و اتحادیه.

ـ تثبیت مفاد معاهده به عنوان یک ترم پایدار در مجمع عادی و عمومی اتحادیه افریقا.

ـ روش ارتباطی بدون واسطه و چهره به چهره با رؤسای دول عضو (لابی مستقیم)، و تنگ تر نمودن حلقه محاصره و فشار بر دولتها به منظور تاکید دایمی برای انجام تعهداتشان از طریق قراردادن ضرب الاجل برای اجرای مفاد معاهده و حسن اجرای آن در کشورهای آفریقایی عضو اتحادیه.

ـ تلاش برای اجرایی شدن بیانیه برابری جنسیتی در سطح قاره آفریقا از طریق اقدام شجاعانه سیاسی رؤسای دولتهای عضو که قبلا در ماههای مارس و جون 2004 میلادی تصویب شده است.

ـ روز جهانی زن و پافشاری برای بازبینی مراحل اجرایی مصوبات اجلاس پکن +10 که در آن به پیشرفت کشورها در زمینه تحقق تعهداتشان در مورد حقوق برابر زنان، تاکید شده است.

◀️  پوشش خبری مصوبات اجلاس ها و مذاکرات اعضای دول عضو اتحادیه در باره پیشرفت مراحل تصویب معاهده در سطح ملی و در جریان نشست مجمع اتحادیه آفریقا، و اطلاع رسانی از موانعی که جلوی پیشرفت کار را می گیرد (از طریق مصاحبه های رادیو تلویزیونی و مطبوعاتی) به عنوان شیوه‌ای برای التزام دولتها به پاسخگویی، و عمومی کردن هرچه وسیع تر معاهده.

ـ تشکیل جلسات کوچک از زنان علاقمند در فضاهای بیرون از خانه و استفاده از اینترنت و تلفن موبایل به منظور سازماندهی وقایع عمومی از طریق دسترسی به توده وسیعتر زنان و بسیج آنان برای فشار بیشتر بر دول عضو اتحادیه به جهت موظف کردن آنان به انجام تعهداتشان.
نمونه های بالا جزیی از تاکتیکهای زیبا و مسالمت آمیز کمپین زنان آفریقا و سازمانهای مردم نهاد این قاره برای وسعت دادن به آگاهی عمومی به منظور تحقق خواستهایشان و به کرسی نشاندن معاهده بود.

معاهده ای که سندی زنده و کارآ، (و با اصلاحات انجام شده در آن) می تواند که حقوق زنان را در بلندمدت و در سالهای آینده به خوبی تامین نماید. و چون اقدامات جمعی فعالان کمپین در راستای برآوردن خواستها با یکدیگر هماهنگ بود از این رو اهداف کمپین بتدریج اما با موفقیت کامل به جلو رفت و حتی حکومت های اسلامی آفریقا و کشورهای با جمعیت اکثراَ مسلمان این قاره مانند لیبی، موریتانی، جیبوتی، کومور نیز آن را بدون قید و شرط امضا کردند. معاهده حقوق زنان اولین سند حقوق بشری در آفریقا بود که نسبت به معاهدات مشابه، در کوتاهترین زمان، اجرایی شد. وقوع این کامیابی تاریخی برای همه زنان قاره سیاه و همه دنیا، بسیار افتخارآمیز است.

پانوشت:

برای تهیه این مقاله از داده های بخش فارسی گزارشهای سازمان ملل، داده های مربوط به مشارکت سیاسی زنان از سایت اتحادیه بین المجالس و افزایش مشارکت زنان قاره آفریقا در نهاد های سیاسی استفاده شده است.