قانون و فرهنگ، لایحه و صیغه، نه همان قصه همیشگی / سوده راد

24 شهریور 1389

مدرسه فمینیستی: هر بار سخن از فعالیت های برابری خواهان به میان می آید، حالا از هر جنس که باشد، بی درنگ تأثیر متقابل فرهنگ و قوانین هم تداعی می شود. کارزار برابری خواهان در ایران، به دلیل فعالیت هم زمان در عرصه های فرهنگ و تغییر قوانین تبعیض آمیز، به وضوح در بالابردن دانش قضایی جامعه و حساسیت زنان و مردان نسبت به قوانینی که به طور روزمره درگیر آن هستند نقشی به سزا داشته است. این حساسیت نسبت به قوانین و سیاست با توجه به رویدادهای یک سال گذشته، منجر به واکنش های شدید تری در دومین دور بررسی و تلاش برای تصویب لایحه ای با شهرت «لایحه حمایت از خانواده» در دولت محمود احمدی نژاد شده است. یکی از مواد بحث انگیز در این لایحه، موضوع قانونی کردن ازدواج های موقت یا همان «صیغه» ی موقت است که در گفت و گوهای خودمانی از آن به صیغه یاد می کنیم.

درباره ی این که عادی شدن صیغه موقعیتی برای سو استفاده ی جنسی از زنان؛ در قشرهای متنوعی از جامعه فراهم می کند، شکی نیست. اما این موضوع باید عمیق تر و گسترده تر بررسی شود. برای درک بسیاری از پدیده ها، به بررسی دلایل و نتایج آن می نگریم. این بار، به دور از بحث های حقوقی و کم و کاستی های لایحه، به اثرات تصویب آن – همین گونه که هست – و به طور خاص به رواج صیغه و ازدواج های موقت، چه ثبت شده و چه ثبت نشده می پردازیم.

صیغه یک ازدواج است و حتی اگر همه ی شرایط عقد دایم را نداشته باشد، باز هم قراردادی برای همزیستی یک زن با یک مرد است. این بار قانونگذار سعی می کند برای حل مشکلات موجود، تعدد زوجات را، هرچند با محدودیت هایی نه چندان دست و پا گیر، قانونمند کند. شرح حال زنانی که همسرانشان بدون رضایت آنها و چه بسا در خفا، همسر موقت دیگری اختیار کرده اند را بسیار شنیده ایم. ارتباط همسر با زنی دیگر، چه صیغه بین شان جاری شده باشد، چه نشده باشد، برای زن امروزی ایرانی به راحتی قابل درک، تحمل و پذیرش نیست. وقتی پای صحبت این زنان می نشینیم حس خود را با ترکیبی از تحقیر، افسوس و نا امیدی، خشم و گاهی انتقام جویی و.. بیان می کنند. وقتی بارها و بارها شنیده ایم و دیده ایم و در توصف آثار ورود ناخواسته ی زنی دیگر به خانواده، داستان ها و سریال ها و فیلم های سینمایی ساخته شده است، وقتی آشکارا و از تریبون های رسمی گفته می شود «صیغه برای لذت بردن است و هیچ شرمی هم از آن نیست»، دیگر چه جایی برای شرح درد زن بودن می ماند؟

اما صیغه شاید از نظر افرادی دیگر، راهی برای پایان دادن به اجبار زنان برای پذیرش شرایط امروزی عقد دایم باشد. با قانونی شدن ازدواج موقت و رواج آن، بدون شک بسیاری از مشکلات پیرامون ازدواج، مانند نابسامانی های قوانین طلاق از پیش پا برداشته می شود. در جامعه ای که آمار ازدواج روز به روز پایین تر می آید، سن ازدواج و آمار طلاق روز به روز بالاتر می رود، ازدواج های موقت می تواند راهی باشد برای تجربه ی زندگی مشترک و ارتباط آزادتر، در چارچوب قانون اسلامی، با کسی که ممکن است شریک زندگی در آینده ی بلند مدت باشد. شاید در مواردی هم زن و مرد بتوانند با هم زندگی مشترکی در یک خانه داشته باشند و همسایه ای هم اگر از رابطه شان پرسید، سند ازدواج موقت را نشانش بدهند و اگر گشت ارشاد از آنها راجع به نسبت شان پرسید، با رویی گشاده و خیالی آسوده بگویند ما صیغه هستیم. بی دغدغه با هم سفر کنند و روزی هم که یکی از طرفین خواست به قرارداد پایان دهد، مدت را ببخشد و انگار زندگی را از سر بگیرد.

اما واقعاً در جامعه ی امروز ایران که همچنان فرهنگ ناموس نگه داری رواج دارد، چند درصد از خانواده ها با ارتباط خارج از ازدواج دختران شان با جنس مخالف، حتی در چارچوب صیغه موافق هستند؟ چند دختر جوان را می شناسیم که از تجربه ی صیغه ی خود آشکارا سخن بگوید؟ آیا جامعه تمایلی به شکستن تابوی صیغه دارد؟ ازدواج موقت به واسطه ی کوتاه مدت بودن قرارداد، موجب می شود طرفین قرارداد برنامه ریزی های کوتاه مدت برای همزیستی با هم داشته باشند. قراردادی که زمانش از 5 دقیقه تا 99 سال متغیر است، موجب می شود که از آن به عنوان مجوز شهوت رانی یاد شود و برخی هم متأسقانه از آن به عنوان قرارداد تن فروشی اسلامی نام برند.

اما قانونگذار محترم گویا در فضایی خارج از ایران زندگی می کند و با ارزش های اجتماعی و فرهنگی ایران بیگانه است، با این حال بار دیگر در تلاشی مضاعف سعی در کنترل و مدیریت زندگی خصوصی افراد دارد و با نام قانون تا منتهای روابط شخصی هم وارد می شود. با چنین قانونی زن را تا اندازه ی یک کالای مصرفی مدت دار پایین می آورد و تمام بنیان های فرهنگی را فرو می ریزد. صیغه ی موقت را به عنوان بهترین راه حل برای پاسخ به سوال چه نسبتی با هم دارید پیش پای جوانان می گذارد، تا روزی که دور از دیوار های جداسازی جنسیتی مدرسه و دانشگاه و اتوبوس و محل کار با هم دیده شدند، مجوزی آماده داشته باشند. با تصویب این لایحه، بدون شک روزی خواهد رسید که کمپینی برای رفع تبعیض ها و تصحیح قوانین مربوط به ازدواج موقت و بحث های روانشناسی ویژه ی کودکان صیغه، به راه بیفتد.