نود سالگی باشکوه

مختصری درباره «ستاره فرمانفرماییان»، پیشگام مددکاری نوین و تنظیم خانواده در ایران-29 دی 1389

مدرسه فمینیستی (نوشین احمدی خراسانی): امسال ستاره فرمانفرماییان 90 ساله شده است. تاریخ تولد دقیق ایشان، مشخص نیست اما آن‌‌‌چه از گفته مادرش برمی‌‌‌آید تولدش «یکی دو ماه پیش از فتح تهران توسط رضاخان سردارسپه، در 3 اسفند 1299» بوده است، بنابراین احتمالا او در زمستان 1299 به دنیا آمده است و در زمستان امسال یعنی در این دی ماه سال 1389 خورشیدی، ستاره خانم 90 ساله می‌‌‌شود، و از همین رو ما در مدرسه فمینیستی بر آن شدیم که به مناسبت 90 سالگی باشکوه این بانوی برجسته و ایثارگر جنبش زنان، در حد امکانات و بضاعت‌‌مان، در قالب : انتشار مقاله، شرح بیوگرافی، و مصاحبه (به شکل نوشتاری و نیز به صورت فایل صوتی و انتشار آن در بخش یوتیوپ سایت مدرسه) نسل جدید فعالان جنبش زنان را با گوشه‌‌‌ای از خدمات این زن بزرگ ایرانی آشنا سازیم. بی‌‌‌شک ابعاد زندگی و فعالیت‌‌های درخشان او در این مختصر تلاش ما مدرسه‌‌‌ای‌‌‌ها خلاصه نمی‌‌‌شود.

شرح حال مختصر ستاره فرمانفرماییان

ستاره فرمانفرماییان به سال 1299 خورشیدی در شیراز به دنیا آمد. پدرش مرحوم «شاهزاده عبدالحسین میرزا فرمانفرما» یکی از نواده‌‌‌های سلسله قاجار بود. در طول زندگی نودساله‌‌‌ی ستاره، دو سلسله پادشاهی منقرض شدند، یکی سلسله‌‌‌ی قاجاریه و دیگری سلسله پهلوی، و سقوط هر دوی این خانواده‌‌‌های سلطنتی، در زندگی این زن، تاثیرات مهمی بر جای نهاد. اولی ، پدرش را از مقامات حکومتی خلع کرد و دومی به زندانی شدن خودش و مهاجرت همیشگی‌‌‌اش از ایران منجر شد.

ستاره فرمانفرماییان، یکی دو ماهه بود که خانواده‌‌‌اش از شیراز به تهران آمدند. وی تا سنین نوجوانی در حرمسرایی شامل مادران و فرزاندان شازده عبدالحسین فرمانفرما، زندگی کرد تا این که طی ماه ها سختی و رنج فراوان و به رغم مخالفت بزرگان خانواده، برای ادامه تحصیل به ایالات متحد آمریکا رفت و در آنجا طی 10 سال اقامت، ابتدا در رشته جامعه‌‌‌شناسی لیسانس گرفت و سپس در رشته مددکاری اجتماعی، ادامه تحصیل داد و در بین سال ها 1944 تا 1954 میلادی در دانشگاه شیکاگو در زمینه حقوق خانواده و کودکان مطالعه و کار کرد. پس از آن به ایران بازگشت و از آن زمان خدمات مهمی را به کشورمان ایران ارائه داد از جمله : در سال 1337 ستاره فرمانفرماییان توانست «مدرسه عالی مددکاری اجتماعی تهران» را تاسیس کند. همچنین تربیت نسل اول مددکاران اجتماعی در ایران، تاسیس انجمن «تنظیم خانواده» و تاسیس «مراکز رفاه»، همه و همه از یادمانهای ستاره فرمانفرمائیان است. افزون بر این موارد، وی همچنین تلاش و کوششی آگاهانه و بی‌‌‌وقفه در جهت اصلاح قوانین و حقوقی که زنان و خانواده را دچار آسیب‌‌های بسیاری می‌‌کرد، به کمک همفکران خود به پیش می‌‌‌برد از جمله بالا رفتن سن ازدواج دختران، در پی تلاش‌‌‌های شبانه روزی ستاره فرمانفرماییان و دیگر کنشگران جنبش زنان ایران همچون مهرانگیز منوچهریان، مهرانگیز دولتشاهی، و … اتفاق افتاد.

پس از انقلاب، او را دستگیر کردند، اما وی در نهایت ناچار به آمریکا مهاجرت کرد و از آن سال تاکنون در آنجا زندگی و به کار مقدس مددکاری مشغول است. ستاره فرمانفرماییان داستان زندگی‌‌‌اش را به زبانی همه‌‌‌فهم و شیرین در کتابی که به سال 1993 میلادی در آمریکا منتشر کرد ــ و این کتاب تاکنون به 15 زبان مختلف در دنیا ترجمه شده است ــ برای جهانیان شرح داده است. این اثر تاریخی و ارزشمند خوشبختانه با نام «دختری از ایران» توسط مریم اعلایی به فارسی برگردانده شد و در سال 1383 توسط نشر کارنگ چاپ شد. وی کتاب‌‌ها و مقالات متعدد دیگری نیز دارد اما از میان آن‌‌‌ها، کتاب خاطرات‌‌‌اش (دختری از ایران) کاندید جایزه پولیتزر نیز شده است. در مقدمه همین کتاب در باره خودش چنین می‌‌‌نویسد: «من دختر شازده عبدالحسین فرمانفرما، مردی متمول و قدرتمندم، که در فاصله سال‌‌‌های 1299 تا 1319 در یک حرمسرای زنانه ایرانی واقع در مجموعه‌‌‌ای بزرگ، در میان مادران متعدد و بیش از سی خواهر و برادر و ده ها خدمتکار بزرگ شده ام. شازده ای که در عین استبداد، رفتاری روشنفکرمآب داشت، شرایط تحصیل را به طور یکسان، برای پسران و دختران اش فراهم می کرد و آنها را برای مقابله با آشوب ها و حوادث آینده زندگی پرورش می داد.

من در آغاز جوانی، سنت‌‌‌های متعصبانه را شکستم، در میانه جنگ جهانی دوم، از مرز ایران عبور کردم، از طریق هندوستان و اقیانوس آرام به ایالات متحده آمریکا رفتم، به نخستین دانشجوی ثبت نام شده در دانشگاه کالیفرنیا بدل شدم، در رشته مددکاری اجتماعی درس خواندم و پس از اتمام آموزش با شور و اشتیاق تمام و با آرزوی بنیانگذاری و ترویج رشته مددکاری در ایران، به کشورم بازگشتم و “مدرسه مددکاری اجتماعی تهران” را تاسیس کردم تا به یاری فقرا و محرومان و دردمندان سرزمین‌‌‌ام مشغول شوم. در طول بیست سال همراه دانشجویان و فارغ التحصیلان مدرسه‌‌‌ام پیکاری قهرمانانه با فقر، بیماری و افزایش بی‌‌‌رویه جمعیت را در خانواده های ایرانی آغاز کردم و در این راه شهرتی نسبی به دست آوردم. پس از فروپاشی رژیم شاه، مرا عنصری «ضدانقلابی» شناختند و تا آستانه اعدام پیش رفتم که شرح آن ماجرای شگفت را دراین کتاب خواهید خواند. از سال 1358 نیز بار دیگر در ایالات متحده آمریکا زندگی می‌‌کنم و به حرفه خود، یعنی مددکاری اجتماعی مشغولم…» (ص، 6)

در سال 1345، ستاره فرمانفرماییان با توجه به موفقیت «مدرسه مددکاری اجتماعی تهران»، توانست بودجه تاسیس اولین «مرکز رفاه اجتماعی» را فراهم آورد و پس از تأسیس آن، بسیاری از این مراکز در نقاط مختلف کشور تاسیس شد.
به واسطه‌‌‌‌ی تلاش‌‌‌های خستگی‌‌‌ناپذیرش در امر خدمات‌‌‌رسانی به مردم نیازمند و به دلیل این که فعالیت‌‌‌های مدنی و مصلحانه‌‌‌ی ایشان فقط به ایران منحصر نبود در نتیجه مسئولیت‌‌‌های گوناگونی هم از طرف سازمان‌‌‌های بین‌‌‌المللی و نیز از طرف خود سازمان ملل به وی پیشنهاد می‌‌شد که برخی از آن پیشنهادها را می‌‌‌پذیرفت و برخی را به دیگران واگذار می‌‌‌کرد. با این حال تا سال 1351 فرمانفرماییان مسئولیت‌‌‌های مهمی در «هیئت مدیره انجمن بین‌‌‌المللی مدارس مددکاری اجتماعی» را بر عهده داشت. وی همچنین معاون ریاست «فدراسیون جهانی برنامه‌‌‌ریزی والدین» را نیز تقبل کرده بود که از طریق آن یکی از اعضای گروه ضربت «مطالعات آینده‌‌‌نگر» و کمیسیون ویژه فدراسیون بین‌‌‌المللی برنامه‌‌‌ریزی والدین در چین شد.
به‌‌‌علاوه، ایشان در سال 1974 به عنوان نماینده رسمی در کنفرانس کنترل جمعیت در بخارست شرکت کرد، و در سال 1975 به کنفرانس جهانی حقوق بشر و در سال 1976 به کنفرانس بین‌‌‌المللی زنان، به مکزیکو اعزام شد.

منبع شناسی آثار پژوهشی و مکتوبات ستاره فرمانفرییان

علاوه بر کتاب «دختری از ایران» که در سال 1371 خورشیدی ابتدا به زبان انگلیسی در آمریکا انتشار یافت و پس از آن به زبان‌‌‌های مختلف (از جمله به فارسی) ترجمه و به چاپ رسید و کاندید جایزه “پولیتزر” هم شد خانم فرمانفرمائیان آثار و کتاب‌‌‌های دیگری دارد که حاصل تحقیقات کاربردی و دانش نظری وی است. چرا که ایشان نه فقط یک زن فعال و عمل‌‌‌گرای اجتماعی در عرصه‌‌‌ی بهبود وضع زنان است بل‌‌‌که در طول زندگی پُربار خویش، اندوخته‌‌‌ها و تجربه‌‌‌های ناب خود را همواره از عرصه‌‌‌ی کنش‌‌‌گری اجتماعی بیرون کشیده و به حوزه‌‌‌ی تحلیل و استنتاجات تئوریک ارتقاء داده است در نتیجه، آثار و مکتوبات او حاصل این تأمل و همگرایی روندهای ذهنی با واقعیات عینی زندگی او است. آثاری همچون :

◀️  1963 جایزه شایستگی فارغ‌‌‌التحصیلان توسط دانشگاه کالیفرنیای جنوبی.