به بهانه ی پخش سخنان مرد چند زنه در تلویزیون : عدو شود سبب خیر اگر …

یاسر عزیزی-14 دی 1391

مدرسه فمینیستی : وقتی در سال ۲۰۰۸ و در سالروز چهل سالگی قیام می ۶۸ فرانسه، “نیکولا سارکوزی” – رئیس جمهور کنونی فرانسه – ضرورت از بین بردن میراث می ۶۸ را پیش کشید، یکی از سخن‌گویان دانشجویان انقلابی – “کوهن بندیت” – در پاسخ به سارکوزی،‌‌ کابینه معرفی شده‌ی وی را شاهد گرفت که سارکوزی از تساوی تعداد زن و مرد در آن به عنوان یک ویژگی مثبت یاد می‌کرد، چه از خواست‌ها و میراث‌های می۶۸، یکی نیز برابری واقعی‌تر حقوق و حضور اجتماعی زن و مرد در جامعه‌ای بود که زنان هنوز از کاهش شدت ستم جنسی بر گرده‌ی خود اثری نمی دیدند و اینک برای سیاستمداری دست راستی چون سارکوزی نیز آن خواست و هدف درونی شده است و بی تردید قابل از بین بردن نیست.

حال و در جامعه‌ی ما نیز پس از سال‌ها مبارزات برابری‌خواهانه‌ی بخش هایی از فعالین اجتماعی، پخش مصاحبه با مردی در صدا و سیمای جمهوری اسلامی(1) که به زیور تعدد زوجات آراسته بود، واکنش‌های زیاد و توام با شگفتی مخاطبین را حتا در میان بخش‌ها و گروه‌هایی از جامعه که نگاه مثبتی به فعالین برابری‌خواه نداشته‌اند، برانگیخت. به ویژه وقتی که “در بخشی از این برنامه مصاحبه شونده دلیل سه بار ازدواجش را «سرگرمی» ،«تنوع»،«میلم می‌کشید»،«خوش‌گذرانی» و … بیان می‌کند”(2)، ظاهرن شنونده از این همه‌ وقاحت یک مرد شرمگین می‌شود. این‌همه اما دقیقن آن جایی است که جای شگفتی ندارد، چه سرگرمی، میل، تنوع طلبی، خوش‌ گذرانی و حتا خودخواهی، ساحت‌های ارزشی عصر حاضر ِ مبتنی بر هنجارهای اخلاقی – ارزشی تحول یافته هستند. هیچ انسانی وقتی به طور عادی از چنین هیجانات و رویکردهای رفتاری نزد خود سخن بگوید، سبب اعجاب و تامل کسی را چندان که این مورد برانگیخت، فراهم نمی‌کند. مخصوصن واکنش نیروهای مذهبی گویای ظرافت‌ها و ظرفیت‌های امید بخشی بود، چه وفق آیه‌ی‌ 14 سوره‌ی آل عمران(زُیِّنَ لِّلنَّاسِ حُبُّ الْشَّهَوَتِ مِنَ الْنِّسَآءِ وَالْبَنِینَ وَالْقَنَطِیرِ الْمُقَنْطِرَهِ مِنَ الْذَّهَبِ وَالْفِضَّهِ وَالْخَیْلِ الْمُسَوَّمَهِ وَالْأَنْعَمِ وَالْحَرْثِ ذَ لِکَ مَتَعُ الْحَیَو هِ الْدُّنْیَا وَاللَّهُ عِنْدَهُ حُسْنُ الْمََابِ‏)(3) و در ادامه آیه‌ی 15 همین سوره (قُلْ أَؤُنَبِّئُکُمْ بِخَیْرٍ مِّنْ ذَ لِکُمْ لِلَّذِینَ اتَّقَوْاْ عِنْدَ رَبِّهِمْ جَنَّتٌ تَجْرِى مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَرُ خَلِدِینَ فِیهَا وَأَزْوَ جٌ مُّطَهَّرَهٌ وَرِضْوَ نٌ مِّنَ اللَّهِ وَاللَّهُ بَصِیرٌ بِالْعِبَادِ)(4) حتا چنان کلمات و اوصاف رفتاری نیز از سوی شرع تقبیح نشده است.

به نظر می‌رسد در کنار وسواس و حساسیت جاری در نگاه عمومی نسبت به خطاهایی که ربطی ولو ناچیز با مناسبات قدرت و منابع سنتی تغذیه آن دارند، تحول نگرشی و داوری در میان سوژه‌های اجتماعی رشد یافته‌تر از تصورات بازتابی سال‌های اخیر است. در حقیقت به نظر می‌رسد بوی تعفن پدرسالاری ِ مندرج در مصاحبه‌ی مورد اشاره، آن چیزی است که شامه‌‌سنج شنوندگان و مخاطبین عمومی از هر طیف اعتقادی و نگرشی را حساس کرده است.

پدر سالاری که در جوامع سنتی، همه‌ی سنت‌ها و مناسبات اجتماعی تا رأس هرم قدرت را به تعینات مذکر نشان‌دار می‌کند، به تعبیر “آدرین ریچ”، عبارت است از «نظام اجتماعی، عقیدتی و سیاسی که در آن مردان مستقیمن به وسیله‌ی اعمال زور و یا از طریق آیین‌ها، سنن، قانون و نیز به کمک‌ زبان، آموزش یا به شکل تقسیم کار، وظایف و نقش‌های زنان را به گونه‌ای تعیین نموده، تا زنان همواره تحت سیطره‌ی جنسیتی و جنسی باقی بمانند”(5)

نوع نگاه مشمئز کننده‌ای که در آن مصاحبه واکنش برانگیز شد، در همین چارچوب قابل توضیح است. نظام حقوقی یک سویه و نابرابری که تنها یکی از طرفین(مرد) را به اعتبار جواز قانونی و شرعی “تعدد زوجات” در جایگاه میل، تنوع‌طلبی، خوش‌گذرانی، سرگرم‌شدن و … می‌نشاند، پیش از آن فرد به محکمه‌ی وجدان مخاطبین کشیده شده است. چه، آن فرد از اتفاق با صداقت تمام از پلشتی زیستی‌اش سخن می‌گفت و ناخواسته مناسبت حقوقی نامبارکی را در معرض شهود (به مثابه برداشتی تجربی) هزاران مخاطبی قرا می‌داد که شاید تا آن زمان از مواجهه با این ستم جاری تن می‌زدند. کشیده شدن این واقعیت تلخ موجود در نظام حقوقی رسمی جامعه ما به سطح تجربی انظار ِ بی غرضی که تاکنون از تامل در ستم‌های حقوقی و جنسیتی سرباز می‌زدند تا بدانجا موثر افتاد که تن سایت‌ها و محافل اصول‌گرای مذهبی حاضر در قدرت را نیز خراش داد تا ولو به شکل و کیفیت ارائه‌ی چنین موضوعات حساسی واکنش نشان دهند که همین نیز نشان‌گر حساسیت برانگیز بودن اصل موضوع در میان ایشان بود. از سوی دیگر حساسیت عمومی نسبت به امری ظاهرن شخصی نشان از بالاتر رفتن سطح نگاه و نگرش اجتماعی در جامعه‌ی ما دارد. نگاهی که گویای این واقعیت است که هرچند هر انسانی مسائلی مرتبط با خود را دارد، اما در بسیاری موارد امر شخصی به معنای خاص فرد وجود ندارد. امر شخصی از حیث ارتزاق از بستر فرهنگی که شاکله‌ی حیات اجتماعی جامعه است، امری سیاسی محسوب خواهد شد که بازخورد و واکنشی عمومی را در پی خواهد داشت. الگوی مترقی رفتاری که نه تنها به واسطه‌ی روبه‌رو شدن با مورد اخیر در فضایی عمومی چون رسانه‌ی جمعی، بلکه این روزها در فضاهای محدودتر و حوزه‌های کوچکتر انسانی نیز تعدد زوجات را به لحاظ روانی، اخلاقی و در سطحی بالاتر نظری – عقیدتی برنمی‌تابد و پس می‌زند.

در کنار وقاحتی که در متن آن ویدئو مندرج بود، به خاطر همه‌ی نکات امیدبخشی که بدان اشاره شد، باید اذعان کرد در این یک مورد عدو سبب خیر شده‌است. هرچند در پایان این مختصر ذکر یک امیدواری خالی از لطف نیست که چشم‌ داشتم کمینه همسر دوم آن “سوپر من”، در آن لحظاتی که از ترس قوانین خشمگین و نابرابر به لطف اطمینان از حضور همسر در استودیوی پخش تلویزیون ایمن بود، لحظاتی به تنوع، میل، خوش‌گذرانی و سرگرمی اندیشیده باشد.

1- از اینجا قابل دیدن است؛ http://www.youtube.com/watch?v=kD-1…

2 – http://www.khabaronline.ir/news-158… شکل واکنشی سایتی چون خبرآنلاین که به هر روی به جناح اصول‌گرای قدرت وابسته است نیز در نوع خود جالب است.

3 – ترجمه‌ی آیه‌ از مهدی فولادوند: ” دوستىِ خواستنیها [ى گوناگون‏] از: زنان و پسران و اموال فراوان از زر و سیم و اسب‏هاى نشاندار و دامها و کشتزار [ها] براى مردم آراسته شده، [لیکن‏] این جمله، مایه تمتّع زندگى دنیاست، و [حال آنکه‏] فرجام نیکو نزد خداست.”

4 – “(اى پیامبر به مردم) بگو: آیا شما را به چیزى بهتر از اینها (که محبوب شما در دنیاست) خبر دهم؟ براى کسانى که پرهیزکارى پیشه کنند، در نزد پروردگارشان (در بهشت) باغهایى است که از زیر (درختان) آن نهرها جارى است، براى همیشه در آنجا (بهره‏مند) هستند و همسرانى پاک (خواهند داشت، و برتر از همه این نعمت‏ها، رضا) و خشنودى خداوند است و خداوند به حال بندگان بیناست”

5 – Adrienne Rich, Of Woman Born: Motherhood as Experience and Institution (London: Virago, 1977), p. 57