اصفهان در پرده رسوم تبعیض آمیز

مینو کیامان-22 شهریور 1387

مدرسه فمینیستی: اینجا اصفهان است؛ شهری با فاصله های فاحش، میان نو و کهنه، قدیم و جدید ، سنت و مدرنیته، نسلهای دیروز و امروز…

وجود بناهای آجری دوران صفوی، وفور شاهکارهای معماری آن دوره و کاربرد اصطلاحات و اندیشه های رایج آن زمان، نشانه گویای سیطره گذشته سنتی، تاریخی و فرهنگی آن دوران بر این شهراست. به همان نسبت، وجود ساختمان هایی به سبک مدرن، ماشین هایی لوکس، بازارهایی در چند طبقه و مغازه هایی با طراحی های مدرن، نشان از نیازمندی های جدید و متناسب با نوع زندگی امروز و نمایی واضح از فاصله های نو و کهنه است.

بافت اجتماعی شهر اصفهان، تابعی ازبافت تاریخی آن است و این، انبوهی از فاصله ها را نشان می دهد. بخش هایی از شهر که قدیمی تر وهمجوار بناهای تاریخی ساخته شده اند، عموما مردمی با ایده ها و فرهنگی سنتی تر را در خود جای داده است و بخش های دیگر با پایبندی کم وبیش به سنن، بیشتر پذیرای تنوعات زندگی اجتماعی امروز، ارتباطات و تحولات هستند. اگر چه تحولات اقتصادی و اجتماعی یک قرن گذشته، همه اقشار را دراین شهر تحت تاثیر خود قرار داده و هیچ کس از این تاثیرات در امان نبوده، اما میتوان گفت که دراصفهان، هنوز دیدگاه های سنتی نقش قابل توجهی در روند زندگی اجتماعی به خصوص در ارتباط با مسائل «زنان» دارد. زنان هنوز پرده نشین زندگی مردسالارانه اند و علی رغم حضور روز افزون شان در دانشگاه ها، ادارات، بیمارستان ها، بانک ها، محیط های ورزشی و غیره، تابعی از خواست مردان و حاشیه محسوب می شوند.

با این حال میتوان گفت، نسل های امروز متفاوت تر از پدران و مادران خود به مسائل حقوقی و اجتماعی زنان می نگرند. آنها علی رغم ریشه داربودن سنن وعرف اجتماعی که زنان را جنس دوم و تابعی از وجود مردان تلقی می کند، میل وافری به «دریافتهای جدید» از این مسائل دارند و از اندیشه های تازه و نگاه نو به مقوله زنان استقبال می کنند.

همچون سایر شهرهای ایران، دختران جمعیت بزرگی از دانشجویان اصفهان را تشکیل می دهند و ادامه تحصیل در میان آنها از اهمیت ویژه ای برخوردار است. اتفاقا بزرگترین مشوق آنها جهت ادامه تحصیل، مادران شان هستند. این مادران دلایل زیادی برای تشویق دختران خود به ادامه تحصیل دارند:

◀️  شهین تازه عروسی که تنها چند هفته از ازدواجش می گذرد از آن شب چنین می گوید: «همه چیز آماده بود؛ من و خانواده ام جهیزیه مناسبی را تهیه کرده بودیم، گمان نمی کنم چیزی کم گذاشته بودم. خانواده داماد، عمه ها، خاله ها و دختر عمه ها و دختر خاله ها و … همگی دسته دسته برای دیدن جهیزیه ای که به کمک یکی از دوستانم و خواهر کوچکترم با سلیقه تمام چیده بودیم می آمدند. پچ پچ هایی به گوشم می رسید اما خم به ابرو نمی آوردم؛ از همه چیز مطمئن بودم وخودم را فاتح این مراسم پر از حرف می دانستم. ناگهان یکی از دخترهای جوان با صدایی که همه می شنیدند گفت این جهاز فقط یک شلنگ آب کم دارد، چون حیاط خونه دایی جون بزرگ است من مانده ام که عروس چطوری می خواهد سطل به سطل آب بریزد و جارو کند. همهمه ای درمیان جمع درگرفت که در آن هم حرفهایی از روی شوخی بود وهم تیزترین نیشها و کنایه ها. حالم داشت بد می شد، راست می گفت حیاط خانه ای که همسرم محمد اجاره کرده بود بزرگ بود اما من هرگز به شلنگ آب فکر نکرده بودم. قلبم داشت از سینه جدا می شد. ناگهان مادرم و پدرم در حالیکه شلنگ بیست متری را با خود می کشیدند فریاد زدند: شهین! شلنگ آب را پشت در حیاط جا گذاشته ای !! من در حالی که بغضی تند گلویم را چنگ انداخته بود فریاد زدم یادم نبود که شلنگ را هم تزئین کنم و جزء جهاز، وسط اتاق بچینم. فردای آن روز پدرم شرح مصیبتی را که بعد از اینکه یادش آمد برایم شلنگ نخریده تعریف کرد و اینکه چگونه از مغازه دوستی با التماس شلنگ را تهیه کرده بود. من هرگز حقارت زندگی یک دختر که گاه تا حد یک شلنگ در رسوم، بی ارزش می شود، از یاد نمی برم».

اهمیت جهیزیه دختر چنان است که گاه منجر به خودکشی نان آور خانه و گاهی تن فروشی دختریا مادر، برای تهیه جهیزیه قابل قبول و در سطحی وسیع تر، بروز ناراحتی های عصبی و جدال های خانوادگی بزرگ شده است. میزان جهیزیه در فرو نشاندن هر چه بیشتر زنان در ارزش های مادی، همچون مهریه، در جامعه مردسالارنقش مهمی را بازی می کند.
هنوز کسی به درستی نمیداند که این سنن که به باز تولید فرهنگ نابرابری و فرو دستی زنان دامن می زند دقیقا از کجا آمده است، اما تاثیر مستقیم قوانین تبعیض آمیز بر زندگی زنان یکی از عوامل اصلی گسترش دامنه دار این سنن غلط در اجتماع است.

پانوشت

* در اصفهان رسوم خاصی برای ارج گذاری به داماد و خانواده اش به پاس این انتخاب از سوی خانواده دختر وجود دارد. بسیاری این رسوم را نوعی آموزش برای دختران جوان به منظور احترام به مادر شوهرمی دانند.