باور ناپذیر بودن ارث نابرابر / مرجان حسینی

22 آبان 1387

زن، 60 ساله است و اتاق کوچکی در گوشه شهر اجاره کرده؛ زندگی اش با کار کردن در خانه مردم می گذرد و هیچ کس را ندارد. شوهر و بچه هایش را در زلزله بم از دست داده و از آن همه خانه و باغ هم چیزی به او نرسیده است. چند ماه بعد از زلزله که رفت دنبال زمین‌هایش به او گفتند: “زن از زمین ارث نمی‌برد.”

گفتند بر اساس قانون، ارث بردن زن از شوهر به این ترتیب است که: “زن فقط از اموال منقول و قیمت ساختمان و درخت ارث می‌برد و نه از خود آنها. الان که هم خانه‌تان ویران شده و هم درخت‌ها از بین رفته چیزی به شما نمی‌رسد.”

باورش نمی شد که بعد 60 سال زندگی و آنهمه جان کندن برای ساختن خشت به خشت خانه و باغش، حالا که تنها و بی کس شده بگویند اینها به تو نمی‌رسد، چون زن هستی. اعتراض که کرد، گفتند: “قانون است، خانم. ماده‌های 946 و 947 قانون مدنی.” چاره‌ ای برایش نمانده بود؛ با چند میلیون تومان پس‌اندازی که داشتند اتاقی اجاره کرد و هیچ وقت نفهمید چرا زمین‌هایش را به او ندادند.

مواد 946 و 947 تنها مواد تبعیض‌آمیز قانون ارث نیستند. بر اساس قوانین مدنی ایران ارث دختر نصف پسر است و ارث زن به عنوان همسر یک هشتم از اعیانی و اموال منقول. در واقع با حذف ارزش معاملاتى زمین، ابتدا اموال مذکور فروخته شده و از قیمت فروش آنها سهم‌الارث زن پرداخت می شود که اگر ساختمان داخل زمین کلنگى و قدیمى باشد و یا درختان باردهى و سوددهى چندانی نداشته باشند، مبلغ قابل توجهى به زن نمى‌رسد.

از سوی دیگر اگر مردی دو، سه یا چهار همسر داشته باشد همان یک هشتم اموالش هم بین همسران او تقسیم می‌شود و همان ارث ناچیز، ناچیزتر نیز می‌شود. قوانین مربوط به ارث زنان آنقدر تبعیض آمیز و نابرابر است که تا وقتی به مورد اجرا گذاشته نشوند، باورپذیر نیستند.

وقتی به سمیرا، زن 40 ساله‌ای که شوهرش جز او وارث دیگری نداشت، گفتند تو فقط یک چهارم اموال شوهرت را می‌بری و بقیه در حکم اموال بدون وارث به حساب می‌آید و باید به دولت واگذار شود، چیزی را که شنیده بود باور نمی‌کرد. اصلا نمی فهمید چرا سه چهارم خانه‌ای را که 20 سال در آن زندگی کرده بود، باید به دولت بدهد. قانون اما جایی برای سوال و جواب نگذاشته است. بر اساس ماده 949 قانون مدنی: “در صورت نبودن هیچ وارث دیگری به غیر از زوج یا زوجه، شوهر تمام ترکه متوفاه خود را می‌برد ولیکن زن فقط نصیب خود را و بقیه ترکه شوهر در حکم مال اشخاص بلاوارث خواهد بود.”

علاوه بر اینها ارث دختر نصف پسر است، مادر یک ثلث ارث می برد و پدر دو ثلث، هنگامی که قرار است ارث بین نوه‌های شخص فوت شده تقسیم شود. فرزندان پسر متوفی، دو برابر فرزندان دختر متوفی ارث می‌برند و به طور کلی چنان که در ماده 911 قانون مدنی آمده است، در تقسیم بین افراد یک نسل، پسر دو برابر دختر ارث می‌برد. در سایر موارد مربوط به ارث نیز اغلب وراث مرد یا خویشاوندان پدری بیشتر ارث می‌برند و اصل بر این است که زنان سهم کم‌تری از ارث داشته باشند.

این نابرابری‌ها چنان آشکار و غیر قابل انکار است که مجلس ششم در آخرین روزهای کاری خود طرحی برای برابری ارث زن و شوهر از یکدیگر ارائه داد. طرحی که هیچگاه به سرانجام نرسید و در پیچ و خم مخالفت‌های شورای نگهبان و سکوت مجلس هفتم باقی ماند. هرچند حتی در صورت تصویب این طرح نیز فقط بخش کوچکی از نابرابری‌های قوانین ارث حل می‌شد.