گزارشی از سرگذشت ماده 23 لایحه حمایت از خانواده: روایت انسان‌هایی که فراموش می‌شوند

21 دی 1388

ایلنا (گزارش از: تارا بنیاد ) : ماده 23 لایحه حمایت از خانواده، همچون چند ماده دیگر این لایحه بسیار جنجال‌برانگیز بود، تا اندازه‌ای که مخالفت‌ها و نقدها سبب شد در ابتدا این ماده از کل لایحه حذف شود اما امسال با گذشت دو سال از اولین باری که این ماده به مجلس رفت با تغییر جزئیات در کمیسیون قضایی تصویب شد. این در حالی است که مخالفت‌ها همچنان ادامه دارد.

آنچه گذشت…

به گزارش خبرنگار ایلنا، در ابتدا ماده 23 تنها می‌گفت اختیار همسر دائم بعدی، منوط به اجازه دادگاه پس از احراز توانایی مالی مرد وتعهد اجرای عدالت بین همسران است.
لایحه حمایت از خانواده که برای به‌روز کردن نسخه قدیمی این لایحه که در سال 53 به تصویب رسیده بود، توسط قوه قضاییه به دولت ارایه شد و دولت نهم با تصمیم خود و بدون کسب نظر کارشناسی قوه‌قضاییه، ماده 23 و چند ماده دیگر را به آن اضافه کرد وآن رابه مجلس تحویل داد.

ماده 23اجازه همسر اول برای ازدواج دوم مرد که قبلا اجباری بود را از قانون حذف می‌کند، به همین دلیل با اعتراض گسترده فعالان حقوق زن و جمع کثیری از نمایندگان مجلس قبلی و بسیاری دیگر روبرو شد، تا جایی که آیت‌الله‌العظمی یوسف صانعی در پاسخ به استفتایی درباره این ماده گفته بود: «ازدواج مجدد مرد بدون اجازه همسر اول، خلاف شرع، حرام و معصیت است، در صورتی که رضایت زن اول وجود نداشته باشد، حتی اگر مرد تمکن مالی هم داشته باشد، ازدواج مجدد وی حرام است»

سیدمحمد خاتمی رئیس‌جمهور پیشین نیز گفته بود: « دادن حق ازدواج به صورت یک‌طرفه به مردان جفا در حق زنان است.»
دست آخر در آن هنگام حجت‌الاسلام شاهرخی رئیس کمیسیون قضایی مجلس هشتم اعلام کرد:«کلیات طرح با حذف ماده 23 تصویب شد».
وی می‌گفت: «حذف این ماده را اعلام کردیم تا اگر مجلس به بررسی لایحه می‌پردازد بدون چنین موادی باشد که خانواده‌ها را نگران نکند و خانواده‌ها بدانند ما نسبت به مسائل آنها بی‌توجه نیستیم. اگر شرایط برای ازدواج مجدد همین باشد. «توان مالی و کسب اجازه دادگاه» قطعا خانواده‌ها در معرض فروپاشی قرار می‌گیرند لذا اینکه بدون محدودیت و شروط کافی به مرد اجازه ازدواج مجدد داده شود آن را منطقی و مقبول ندانستیم و رای به حذف آن دادیم».
اما پس از اینکه مدتی زن‌ها سر راحت بر بالین گذاشتند چندی پیش مخبر کمیسیون قضایی و حقوقی مجلس به ایلنا خبر داد: «کلیات ماده 23 که ازدواج مجدد را مطرح می‌کرد حذف شده بود اما در جزئیات باید مجددا بحث صورت گیرد، چرا که اگر مجلس هیچ‌گونه حکمی برای ازدواج مجدد نیاورد و هیچ قانونی در این زمینه وجود نداشته باشد، چون قوانین قبلی در رابطه با ازدواج مجدد فسخ شده است، آن وقت سکوت قانون به معنای آن است که ازدواج مجدد در جامعه آزاد است، به همین دلیل مجلس دوباره به بررسی ماده 23 لایحه حمایت از خانواده می‌پردازد».

خبر بازگشت این ماده حذف شده به مجلس با خود جنجال‌های گذشته را نیز آورد و باز همه لب به نقد و مخالفت گشودند به جز زهرا سجادی سرپرست موقت مرکز امور زنان و خانواده ریاست جمهوری که با بیان اینکه شروطی که اسلام گذاشته است باید جدی گرفته شود به خبرنگار ایلنا گفت: «اسلام به مردانی که قصد ازدواج مجدد دارند گفته است اگر می‌ترسید نتوانید عدالت را در بین زنان خود رعایت کنید، به یکی اکتفا کنید اما در هیچ جای قرآن نگفته شده که برای ازدواج مردان رضایت همسر اول ضروری است».

انگار نمایندگان مجلس نیز با نظر سجادی موافق بودند چرا که در هفته گذشته محمد دهقان، عضو کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس از تصویب این ماده با افزودن ده بند به این شرح:

«1: رضایت همسر اول، 2: عدم قدرت همسر اول برای ایفای وظایف زناشویی، 3: عدم تمکین زن از شوهر. 4: ابتلای زن به جنون یا امراض صعب‌العلاج. 5: محکومیت قطعی زن در جرایم عمدی به مجازات یک سال یا جزای نقدی که بر اثر عجز آن از پرداخت به یک سال بازداشت منجر شود. 6: ابتلای زن به هر گونه اعتیاد مضر حال خانواده. 7: سوء رفتار یا سوء معاشرت زن به حدی که ادامه زندگی برای مرد غیرقابل تحمل باشد.8: ترک زندگی خانوادگی از طرف زن به مدت شش ماه 9: عقیم بودن زن 10: غایب شدن زن به مدت یک سال» خبر داد.
تصویب این ماده به این شکل در کمیسیون مجلس دوباره در جامعه نگرانی‌هایی به وجود آورده است و دامنه مخالفت‌ها به مردم و خیابان‌ها هم کشیده شده است و همه می‌ترسند که مبادا این قانون در صحن علنی مجلس نیز به تصویب برسد.

آنچه می‌گذرد…

مادری با دخترش در کوچه پس کوچه‌های پایین خیابان خوش راه می‌رود، نظرش را در مورد این طرح می‌پرسم. اگرچه او هم مثل تمام مردمی که امروز با آنها صحبت می‌کنم اسم لایحه و ماده را نمی‌داند اما از جزئیات مربوط به ماده 23خبر دارد. می‌گوید: من فکر می‌کنم این سبب متزلزل شدن خانواده می‌شود و در نتیجه آن کیان خانواده از بین می‌رود.
دخترکش که مات من و مادر است، آب‌نبات به دست مادر را می‌کشد، مادر در حال اجباری رفتن خداحافظی می‌کند و می‌گوید: بی‌عدالتی است.

در خیابان جمهوری نرسیده به تقاطع کارگر، چهار خانم انگار منتظر ایستاده‌اند، سه نفر آنها چادر دارند و نفر چهارم بدون چادر اما محجبه است آنها هم نام این لایحه و جزئیات آن را نمی‌دانند. اما جزئیات ماده 23 به گوششان رسیده است. خانمی که از همه مسن‌تر است با اشاره به تاکید این ماده به رعایت عدالت می‌گوید: «با نداشتن و نبودن و سختی‌هاش زن اول می‌سازه و پیر می‌شه، بعد که همه چیز مهیا شد مرد زن دوم بگیره؟ این چه عدالتیه؟ من فکر نمی‌کنم توی اسلام به چنین چیزی عدالت بگن»‌

او می‌گوید: «مگر مردی هست که عدالت پیامبر و ائمه را داشته باشد و بتونه به گفته قرآن درباره رعایت عدالت عمل کنه؟!»

یکی از خانم‌ها می‌گوید: «فکر نمی‌کنم هیچ زنی راضی به چنین قانونی باشد.»

آن دختر محجبه بی‌چادر نیز می‌گوید: «اصلا راضی باشه مگه زنای تو مجلس نماینده‌های ما نیستند وقتی ما راضی نیستیم چی رو می‌خوان تصویب کنن؟!»

یکی دیگر از آنها می‌گوید: «اگه قراره این حق به آقایون داده بشه باید یک قانون هم تصویب بشه که اگه هر یک از این شرایط برای مردها پیش بیاد مثلا اگه شوهر عقیم بشه زن اجازه طلاق داشته باشه، اینجوری دست کم یک چیزی هم به زن می‌رسه»

کمی پائین‌تر نزدیک به تقاطع ولیعصر زن و شوهری دست در دست هم راه می‌روند مرد معتقد است «به خود انسان بستگی داره مردی که متعهد نباشه با اجازه و بی‌اجازه زنش این کارو می‌کنه» زن که خیلی شاکی شده است می‌گوید: «اصلا مگر زنی هست که موافق باشه، همه زن‌ها مخالف چنین چیزی هستند، سنتی و مدرن هم نداره»
او راست می‌گفت از پائین‌ترین کوچه‌ پس کوچه‌های خیابان خوش تا تجریش میان 50 زنی که با آنها صحبت کردم حتی یک نفر هم به ماده 23 راضی نبود و طبیعتا برخوردها هم مختلف بود، جوان‌تر هم به خشم می‌آمدند و گاهی حتی فحاشی می‌کردند که «غلط کردند»‌ و «مزخرف می‌گویند»‌، گاهی سعی می‌کردند برای منتفی بودن این قانون در عمل، دلیل بیاورند‌ «وقتی مفهوم تعهد به وجود میاد بین دو نفر، نفر سومی نمی‌تونه بین‌شون باشه مگر اینکه تعهد از بین رفته باشه»، «اگه زنت خوب هست که چرا زن دوباره زن می‌گیری»‌، «اگه زنت انقدر بد هست که مجبوری زن دیگه‌ای بگیری، خوب چرا اول اون اولی‌رو طلاق نمی‌دیدی»

در میان آقایان اما بحث به صورت دیگه‌ای بود اگرچه نسبت آقایان موافق هم به آقایان مخالف یک به صد است اما استدلال موافقان جالب می‌نمود و البته مخالفان هم خیلی محکم می‌گفتند «بی‌بند و باری توی جامعه قانونی می‌شه» یا «کار درستی نیست زن‌ها و دخترهای جامعه ما انسان‌های شریفی هستند و نباید به این صورت به آنها توهین بشه» این دو جمله را به روایت‌های مختلف و لحن و روش‌های مختلف از زبان مردها می‌شنیدم و به پدران و برادرانم افتخار می‌کردم حتی به برادر بسیجی که موافق این ماده بود اما معتقد بود نمی‌شود آن را عملی کرد، او می‌گفت: «چیزی که برای من ارزش است اسلام است، برای من فرقی نمی‌کند که چیزی به تصویب مجلس می‌رسد یا نه این مهم است که با شرع مخالفت نداشته باشد. من فکر می‌کنم چون هیچ کجای شرع نگفته باید برای ازدواج مجدد از همسر اولت اجازه بگیری، چه این قانون تصویب شود چه نشود، اجازه گرفتن لازم نیست.»

او که خود نیز متاهل بود می‌گفت:«اما در شرع به اصل رعایت عدالت تاکید شده است و هیچ مردی نمی‌تواند تضمین کند که می‌تواند عدالت را رعایت کند یا خیر، یا مثلا اگر ظاهرا هم عادل باشد می‌تواند احساساتش را عادلانه تقسیم کند. من فکر می‌کنم اگر مردی دیندار باشد و از آخرت خود بترسد، از این هم می‌ترسد که مبادا نتواند عادل باشد، که قطعا هم نخواهد بود، پس دست به چنین کاری نمی‌زند.»

مخالف دیگری را در پارکی پیدا کردم وقتی با دو پسر دانشجو بحث می‌کردم و پسرها سعی می‌کردند اول جزئیات به تصویب رسیده ماده 23 را از آن بپرسند، مرد مسنی خود را وارد بحث کرده و گفت: «خوبه»‌ هر سه با تعجب نگاهش کردیم «چی؟»‌ گفت: «همین که مرد می‌تونه زن بگیره دوباره»، یکی از پسرها که عینک بزرگی زده بود گفت: «مردهای این روزها توی یکیش موندن، چرا خوبه؟»‌ پیرمرد جواب داد «اگر خیلی پول داشته باشه می‌شه»‌ و گفت: من چهار تا زن داشتم دوتاش را طلاق دادم، دوتاش را دارم» وقتی یه مردی خیلی پولداره که می‌تونه چند نفر رو اداره کنه چرا باید فقط خیرش به یک نفر برسه؟»‌ پسر عینکی جواب داد: «احساس چه می‌شه؟ هر کی پولداره باید به اندازه پولش زن بگیره؟ خوب پولش را بده خیریه». پیرمرد گفت:«شما جنبه احساسی رو در نظر نگیرین، انقدر که در موردش تبلیغ منفی می‌شه بد نیست، یک مقدار ادعای خانوم‌ها را توی خونه پایین می‌یاره.»‌ پسر جوان که دیگر صبرش تمام شده بود جواب داد: «خانم‌های بیچاره که ادعایی ندارند و اگر هم داشته باشن طبیعی هست وقتی توی جامعه ما جایی برای ادعای خانوم‌ها نیست، باید توی خونه داد بزنند.»

پسر عینکی که استدلال‌های مرد برایش بی‌منطق بود، گفت: «من فکر می‌کنم اگه این قانون تصویب بشه یه فاجعه است، طلاق از این هم بیشتر می‌شه، مشکلات اقتصادی ناشی از طلاق بیشتر می‌شه، در نتیجه فحشا هم بیشتر می‌شه، در ضمن وقتی خانواده که اولین نهاد اجتماعی هست به دوگانگی برسه همه چیز به تبع آن خراب می‌شه و همین دوگانگی به همه چیز می‌رسه ما همین حالا همه مشکلاتمون توی جامعه ناشی از دوگانه شدن احزاب سیاسی است، حالا خودتون فکرشو بکنین که این دوگانگی از آغاز تولد یک فرد به اون آسیب برسونه، برای نسل آینده ما چیزی نمی‌مونه.»

پسر نفسی از سر راحتی کشید که حرف‌هایش را زده است برگشتم تا جواب پیرمرد را بشنوم، رفته بود. در دلم از نبودش احساس رضایت کردم و از بودن این پسر برای سر و کله زدن با او…. من نیز نفس راحتی کشیدم.