مارتین لوترکینگ: عطش ما به آزادى نباید با نوشیدن جام بیزارى و نفرت سیراب شود / حمید تکاپو

27 دی 1388

شبکه جنبش راه سبز(جرس):” با هم برای آزادی قَد علم کنیم با یقین به روزی که آزاد خواهیم شد…” این عبارت از دکتر مارتین لوترکینگ رهبر جنبش مدنی ایالات متحده و یکی از رهبران پرنفوذ جنبش حقوق مدنی جهان بود که آنرا حدود ۴۷ سال پیش در سخنرانی معروف «رویائی دارم» ایراد کرد و بدلیل پیگیری مبارزات منفی و غیرخشونت آمیز، نامش در تاریخ مبارزات مدنی جاودانه شد . با اینکه روز ۱۵ ژانویه سالروز تولد این رهبر مقاومت مدنی می باشد، اما سومین دوشنبه از ژانویه هر سال در ایالات متحده «روز مارتین لوترکینگ» نامیده می‌شود و تعطیل رسمی است.

مارتین لوترکینگ جونیور متولد ۱۹۲۹، کشیش باپتیست مبارزی بود که بارها در راه مقاومت مدنی و گرفتن حقوق رنگین پوستان به زندان افتاد. او بدلیل آنکه در تمام طول مبارزات خویش، راهکار غیرخشونت آمیز را مانند مهاتما گاندی –رهبر انقلاب هند- پیشه خود ساخته و دیگران را به پایداری در مبارزه تشویق می کرد، اکنون بعنوان یکی از رهبران جنبش جهانی در راه آزادی و عدالت شناخته می شود. راهی که نلسون ماندلا آن را “راه دشوار آزادی” نام نهاده است.

درس های جنبش مبارزه مدنی از یکشنبه های خونین

در سال ۱۹۵۴ مارتین لوترکینگ به عنوان واعظ کلیسایى کوچک در شهر مونتگمرى آمریکا مشغول به کار شد و همزمان به صف فعالان مبارزه برای حقوق مدنى سیاهپوستان پیوست. درجامعه ای که یک سیاهپوست حتی اجازه نشستن بر روی صندلی اتوبوس را نداشت. آغاز مبارزات کینگ جوان، با بازداشت رزا پارکس -زن سیاهپوستی که با بلند نشدن از روی صندلی یک اتوبوس عمومی برای یک سفیدپوست دستگیر و زندانی شد- جرقه خورد. این اتفاق در اوایل دسامبر ۱۹۵۵ اتفاق افتاد و کینگ رهبرى اولین و بزرگترین اعتصاب غیرخشونت آمیز را که تحریم اتوبوسرانى بود برعهده گرفت که ۳۸۲ روز به طول انجامید. این مبارزه نهایتا به صدور بیانیه اى از سوى دادگاه عالى کشور در پذیرش اولین خواسته جنبش منجر شد. طى اعتصابات بعدی، کینگ و یارانش هم دستگیر شدند و هم مورد تهدید قرار گرفتند. در خلال ۱۱ سال حضور کینگ در جبهه مقاومت مدنی، او میلیونها کیلومتر سفر کرد و بیش از ۲۵۰۰ سخنرانى ایراد نمود و اعتصاباتى بزرگ مانند «اعتصاب در بیرمنگام آمریکا» را راه اندازی کرد.

او بیش از ۲۰ بار نیز دستگیر و زندانى شد. در جریان یکی از راهپیمایی های هواداران جنبش (مارس ۱۹۶۵)، خشونت نیروهای انتظامی علیه تظاهر‌کنندگان سبب توقف حرکت آنان شد و آن روز یکشنبه خونین نام گرفت که نقطه عطفی برای جلب حمایت عمومی مردم از جنبش حقوق شهروندی شد. جنبشی که براساس راهبرد (استراتژی) مبارزات بدون خشونت شکل گرفته بود. پخش تصاویر خشونت پلیس در یکشنبه خونین، همدردی عمومی با جنبش را شدیدا برانگیخت؛ اما جنبش راه خود را بر اساس استراتژی گاندی و مسیر غیرخشونت آمیز ادامه داد. کینگ حتی به راهپیمایان خیابانیِ جنبش تذکراتی در جهت رعایت عدم خشونت داده و توصیه کرده بود؛ “هم مواظب جاده و پیاده رو و مرز بین آنها باشند و از کنار حرکت کنند و هم آهسته، در سکوت و صلح جویانه حرکت نمایند، با امید به پیش.” کینگ مانند دیگر رهبران جنبش های مدنی، سخنان خود را روی نیاز شدید جامعه به ایجاد تغییرات بنیادین در زندگی سیاسی و اقتصادی متمرکز کرده بود.

مقاومت منفی؛ نظم و مقررات نباید اهمیتی بیشتر از عدالت داشته باشند

در مسیر مبارزه و زمانی که فشار بر جنبش شدت گرفته بود و نیروهای امنیتی حتی کودکان پیوسته به این جنبش مدنی را دستگیر می کردند، فشارهای حکومت سبب شد تا جمعی از رهبران میانه رو تسلیم شده و طی نامه ای سرگشاده به فعالان جنبش از آنها بخواهند مقاومت را کنار بگذارند؛ چرا که “کارزار اعتراضیِ آنها زودهنگام است.” در این مرحله مارتین لوترکینگ به شهر بیرمنگام رفت تا جنبش را رهبری کند. او دستگیر شد و آنگاه از زندان نامه‌ مهمی خطاب به همان رهبران جنبش نوشت و تأکید کرد “تشدید مبارزه‌ غیرخشونت آمیز به هیچ وجه زودهنگام نیست و اگر در این کارزار برخی قوانین غیرعادلانه شکسته می‌شوند، جز این راه دیگری پیش پای جنبش نمانده است.” مارتین لوترکینگ می‌نویسد “نظم و مقررات نباید اهمیتی بیشتر از عدالت داشته باشند.” او ایجاد تنش، خلاء و به وجود آوردن بحران را از پیش‌شرط ‌های مبارزه‌ غیرخشونت آمیز معرفی کرد تا حاکمان مجبور به مذاکره با جنبش و تن دادن به مصالحه و امتیاز دهی شوند.

دکتر کینگ در راستای مقاومت منفی علیه حکومت معتقد بود “ما دو نوع قانون داریم: عادلانه و ناعادلانه. من با سنت آگوستین هم عقیده ام که قانون ناعادلانه، اصلا قانون نیست. قانون عادلانه قاعده‏ای انسان ساخته است که با قوانین اخلاقی و قانون الهی مطابقت دارد. قانون ناعادلانه قاعده‏ای است که با قوانین اخلاقی هماهنگی ندارد. به گفته سنت توماس آکیناس، قانون ناعادلانه، قانونی انسانی است که در قانون جاودانه و قانون طبیعی ریشه ندارد. هر قانونی که شخصیت انسان را تعالی بخشد، عادلانه است، و هر قانونی که شخصیت انسان را تنزل دهد، ناعادلانه است. کلیه قوانین تبعیض آمیز ناعادلانه است؛ زیرا روح را آلوده و شخصیت را تخریب می کند.” از نظر لوترکینگ قانون در برخی موارد در ظاهر عادلانه و در عمل ناعادلانه است. او به عنوان مثال می‏گوید: “من به دلیل راهپیمایی بدون مجوز دستگیر شده ام. وجود قانونی برای اجباری بودن مجوز راهپیمایی، هیچ اشکالی ندارد. اما چنین قانونی وقتی ناعادلانه می شود که برای ایجاد و حفظ تبعیض و نفی حقوق اولیه شهروندی، مانند اجتماع و اعتراض مسالمت آمیز بکار رود.” مارتین لوترکینگ خصوصیات یک فرد نافرمان مدنی را اینگونه برمی‏شمارد:

“کسی که قانون ناعادلانه را می شکند، باید علنی و صمیمانه آنرا انجام دهد و با رضایت کامل جریمه و مجازات را بپذیرد. من معتقدم فردی که قانونی را که وجدان به او می گوید ناعادلانه است، می شکند و به این دلیل به زندان می رود تا وجدان جامعه را نسبت به ناعادلانه بودن آن آگاه گرداند، در واقع بیشترین احترام را برای قانون قائل است.”

ما نمى توانیم به عقب بازگردیم

دکتر لوترکینگ که در مسیر سخت مبارزات مدنی از پشتیبانی آزادیخواهان جهان برخوردار شده بود، بدلیل اینکه در مبارزات خود از تعالیم مسیح و مهاتما گاندی (مبازات بی خشونت) پیروی می‌کرد، در سال ۱۹۶۳ به عنوان مرد سال از سوی مجله تایم برگزیده شد و یکسال بعد به عنوان جوانترین فرد، جایزه صلح نوبل را دریافت کرد. اوج فعالیت‌های مبارزاتی مارتین لوتر کینگ در دهه ۱۹۶۰ و برای تصویب قانون حقوق مدنی بود. او در سال ۱۹۶۳ در گردهمایی بزرگ هواداران جنبش که دربرابر بنای یادبود آبراهام لینکلن در واشنگتن برگزار شد، معروفترین سخنرانی خود را به‏نام “رویایی دارم” انجام داد که از مهمترین سخنرانی‌ها در تاریخ آمریکا به‌شمار می‌آید. کینگ در آن سخنرانی مانیفستی از مبارزات غیرخشونت آمیز را برای همه جهانیان ارائه و خاطرنشان کرد “عطش ما به آزادى نباید با نوشیدن جام بیزارى و نفرت سیراب شود. شیوه و عزم بلند ما در مبارزه مى بایست تا ابد، مبتنى بر کرامت و اصول باشد. ما نباید اجازه دهیم تا اعتراض سازنده ما به خشونت فیزیکى انحطاط پیدا کند.

خشونت حیرت انگیزى که اخیراً جنبش را به کام خود کشیده، نباید ما را نسبت به همه مخالفان جنبش بدگمان کند. ما نمى توانیم راه را به تنهایى طى کنیم. با قدم گذاشتن در راه باید میثاق ببندیم که همواره به جلو گام برداریم. ما نمى توانیم به عقب بازگردیم. روزی این ملت برخواهد خاست و به معنای حقیقی زندگی خواهد کرد.”

پرهیز از خشونت در راه رسیدن به دموکراسی؛ هم تاکتیک هم استراتژی

لوترکینگ همانند گاندی معتقد بود که در راه مبارزه، ابزار مورد استفاده مبارزان باید به اندازه اهداف، خالص باشد. وی بر این باور بود در مسیر مبارزه “خشونت امری غیراخلاقی است و حرکت در مسیر عدم خشونت عین اخلاق” است؛ از دیدگاه او برای تحول درخود، دیگران و جامعه، باید مسیری سخت و منطقی را تحمل کرد. بعقیده او “هر گاه در یک جنبش محبت نقصان یابد، اسلحه مطرح می‏شود.” وی راه حل ریشه ای مشکلات ملی و جهانی را ایجاد یک فرایند صحیح آموزشی می دید و معتقـد بود که “اگر فرایند آموزش قدرت انتقاد و تفکر را از افراد بگیرد و فقط در محیطی بسته ارایه شود، جامعه دچار مصیبتی بزرگ خواهد شد.” کینگ همچنین درسی دموکراتیک را به جنبش های مبارز برای دموکراسی خاطرنشان کرد که “هیچ چیز خطرناک‌تر از این نیست که جامعه‌ای بسازیم که در آن بیشتر مردم حس کنند که هیچ سهمی در آن ندارند. مردمی که حس می‌کنند سهمی در جامعه دارند از آن جامعه محافظت می‌کنند، ولی اگر چنین احساسی نداشته باشند، نا خود‌آگاه می‌خواهند که آن جامعه ‌را نابود کنند.” لوترکینگ معتقد بود در جامعه کسی نمی‌تواند سوار شما شود مگراینکه شما خم شده باشید و به او اجازه سواری دهید.”

بر این اساس، ویژگی‏های مهم درباره نافرمانی مدنی در اندیشه و روش مبارزاتی دکتر لوترکینگ قابل یادآوری است:

 قانون ناعادلانه، قاعده‏ای انسان ساخته است که با قوانین اخلاقی و قانون الهی مطابقت ندارد.

 در مسیر مقاومت مدنی و مبارزه بدور از خشونت، باید به تمام مراحل فکری و مبارزاتی پایبند ماند.

 مذاکره، هدف اصلی عمل مستقیم بی خشونت است.

 عدالت (صلح و آرامش مثبت) مهمتر از نظم (صلح و آرامش منفی) است.

 نقض قانون ناعادلانه به شکل علنی و صمیمانه.

 پذیرش جریمه و مجازات با رضایت کامل.

 آگاه کردن وجدان جامعه نسبت به ناعادلانه بودن قوانین موجود.

 اجتناب ناپذیر بودن خشونت در صورت ادامه نابرابری و سرکوب مبارزان.

 الزام پاک بودن ابزار مبارزه همانند هدف مبارزه.

این رهبر بزرگ جنبش مبارزه مدنی و پیرو مکتب بدون ‌خشونت گاندی، بعدازظهر ۴ آوریل ۱۹۶۸ و در سن ۳۹ سالگی، در حالیکه داشت خود را برای یک سخنرانی آماده می‌ کرد، مورد اصابت گلوله قرار گرفت و جان باخت. به همین مناسبت، یکی از روزهای تعطیل فدرال (سراسر) در آمریکا مصادف است با دوشنبه ۱۸ ژانویه برابر با ۲۸ دیماه که بیشتر ادارات دولتی و مدارس تعطیل هستند