مدرسه فمینیستی: ازدواج یکی از قراردادهای اجتماعی است که در جوامع مختلف در طی زمان های متفاوت اشکال گوناگونی به خود گرفته است، برای نمونه در ایران، در گذشته های نه چندان دور این خانواده ها بودند که برای فرزندانش همسر انتخاب می کردند، اما به تدریج با گسترش دانشگاه ها و افزایش سطح تحصیلات و مدرن شدن جامعه، جوانان نقش بیشتری در انتخاب همسر خود به دست آوردند تا جایی که امروز بسیاری از جوانان، به ویژه در شهرهای بزرگ، خود همسرشان را برمی گزینند. شاید بتوان ادعا کرد که این روند در بسیاری از کشورهای دیگر دنیا نیز کم و بیش همین مسیر را طی کرده است. اما در دوران معاصر با ظهور اینترنت و شکل گیری فضاهای مجازی، همسر گزینی به این فضا هم تسری پیدا کرده و نتیجه اش حضور انواع و اقسام سایت های ازدواج در اینترنت است. در سال های اخیر، سایت های ازدواج در ایران نیز شروع به کار کرده است، البته کمی متفاوت از همتایانش در دیگر کشورها.
سایت های ازدواج در ایران را می توان به دو دسته ازدواج دائم وازدواج موقت تقسیم کرد، هرچند در اکثر سایت های مربوط به ازدواج دائم، گزینه ای به نام ازدواج موقت هم تعبیه شده است. در ادامه سعی خواهم کرد به بررسی یکی از سایت ازدواج در ایران با نام «سایت ایران زندگی» که خود را سایتی برای ازدواج دائم معرفی کرده بپردازم و آن را با مشابه های خارجی اش مقایسه کنم.
پیش فرض سایت های همسریابی: «من مرد هستم»
برای ورود به سایت ایران زندگی کاربر باید در ابتدای ثبت نام، هدف اش را از ثبت نام وارد کند و گزینه هایی که برای تعیین هدف در نظر گرفته شده شامل سه گزینه یعنی: «ازدواج موقت»، «ازدواج دائم»، «ازدواج موقت و دائم» است. مرحله بعدی برای تکمیل ثبت نام در این سایت، وارد کردن آدرس منزل یا حدود آن، شماره تلفن همراه و ثابت، به اضافه ایمیل کاربر است، که این اطلاعات نیز برای تکمیل ثبت نام ضروری است. در حین ثبت نام به شما پیشنهاد می شود : «از اسامی مستعار که جنسیت شما را نشان دهد، استفاده کنید.» و در ادامه تذکر می دهد: «در صورتی که آدرس و مشخصات شما درست نباشد پروفایل شما توسط مدیر سایت تایید نخواهد شد». در حقیقت در این سایت ها کاربرهایی که می خواهند از امکانات این سایت استفاده کنند و ثبت نام کنند به شدت کنترل می شوند و در صورتی که ثبت نام فرد تایید نشود، کاربر تنها می تواند پروفایل اعضا را ببینید و نمی تواند با هیچ یک وارد گفتگو یا به اصطلاح چت شود.
هشدار «بخش پلیس»: مراقب باشید ما همه جا هستیم!
در این سایت، 2 بخش دیگر نیز با نام های «بخش مشاوه» و «بخش پلیس» در نظر گرفته شده است. قسمت پلیس شامل هشدارهایی برای جلوگیری از سواستفاده افراد است. لحن و طرز ارائه این هشدارها از همان ابتدا تداعی گر همان برخوردهای قهرآمیز همیشگی با مردم است . نکته جالب دیگر اینکه در این سایت و در تمام سایت های ازدواج دائم و موقت، پیش فرض همیشگی گزینه جنسیت، «من مرد هستم» در نظر گرفته شده است که این حاکی از غلبه روح مردسالاری در این فضاهاست، یعنی در این فضای مدرن اگرچه به زنان هم فرصت حضور داده شده، اما پیش فرض این است که مردان انتخاب می کنند و زنان انتخاب می شوند. در حالی که در سایت های مشابه در کشورهای غیر اسلامی (تا جایی که جستجو کرده ام) انتخاب جنسیت بر عهده کاربر است و هیچ پیش فرضی از قبل برای گزینه جنسیت در نظر گرفته نشده است.
وقتی بالاخره در این سایت از سد ثبت نام گذر می کنید و هشدارها را در بخش پلیس می خوانید، برای دیدن پروفایل های افراد مورد نظرتان، باید محدوده سنی مرد یا زن مورد نظرتان را انتخاب کنید. برررسی های من در این سایت نشان می دهد که معمولا مردان، به زنان 10سال کوچکتر از خود علاقه دارند، هرچند در چند نمونه مشاهده کردم که مثلا مرد 35ساله ای سن زن مورد نظرش را تا 50 سال اعلام کرده و هدف اش را نیز ازدواج دائم ذکر کرده است. معلوم نیست در این گونه موارد،کاربر از سرشوخ طبعی سن زن مورد نظرش را تا 15 سال بالاتر از سن خود برگزیده یا دلایل دیگر دارد. اما اگر چنین تمایلی هر چند محدود برای ازدواج با زنان بزرگتر از سوی برخی مردان، بدون سودجویی های اقتصادی یا سواستفاده های دیگر شکل گرفته باشد، جای تعمق و شاید خوشحالی داشته باشد. اما به طور معمول در این سایت مردان بالای 40 سال خواستار ازدواج با دخترانی در محدوده سنی 10تا15سال کمتر از سن خودشان هستند. و البته تعداد مردان مطلقه و بیوه که در سن 40تا50 به این سایت رجوع کرده بودند، بسیار است.
دخترها گزینه معقول تری در مورد سن مرد دلخواه شان دارند
دخترهای مراجعه کننده به این سایت، معمولا محدوده سنی مرد مورد قبول شان را معقول تر از مردان انتخاب کرده بودند، یعنی مردانی با سن 1تا 5سال بزرگتر از خود. البته در یک مورد دختری 23ساله در خوانسار محدوده سنی همسر دلخواهش را 45تا48 ذکر کرده و در یک مورد دیگر هم دختری، رنج سنی همسر مورد علاقه اش را یک سال کمتر ذکر کرده بود . البته دختران در سنین مختلف، الگوی سنی متفاوتی برای همسر مورد قبول شان برگزیده اند و البته در این میان، شهر محل سکونت شان نیز در گزینش این الگوی سنی متفاوت تاثیر داشته است. به طوری که برای نمونه در شهرهای مذهبی تر، دختران در سن 27 به بالا، خواستار ازدواج با مردانی حتی تا 10سال بزرگتر از خود هم هستند اما این الگو نیز ثابت نیست و دخترانی در این سن که دارای تحصیلات عالی هستند مایلند با مردانی تا 5سال بزرگتر از خود ازدواج کنند. در محدوده سنی33-45 زنان بیوه و مطلقه بیشتر به چشم می خورند.
سطح بالای تحصیلی مردان خواهان ازدواج موقت و تبلیغات چند همسری
مسئله قابل توجه دیگری که به چشم می خورد در مورد مردانی است که گزینه «ازدواج دائم و موقت» را برگزیده ند. برخی از مردان این گروه، متاهل و خواستار ازدواج موقت و حتی دائم هستند. مردانی که خواستار ازدواج موقت اند سطوح تحصیلی متفاوتی را از دیپلمه تا دکترا شامل می شوند، اما مردان دانشجوی مقطع لیسانس و فوق لیسانس بیشتر از سایرین خواستار ازدواج موقت هستند. آنچه تاثر برانگیز است سطح بالای تحصیلی مردان خواهان ازدواج موقت است. اگر در زمان قدیم برای مردان تحصیل کرده ازدواج موقت به نوعی نزول شخصیت محسوب می شد و حتی مردان بی سواد ازدواج موقت یا دوم خود را از جامعه پنهان می کردند، مردان تحصیل کرده امروزی ما در فضای مجازی بدون شرمساری، گزینه ازدواج دائم و موقت را برمی گزینند. شاید این مسئله ناشی از آن باشد که هویت واقعی آنان در این فضا پنهان است و یا بتوان به حق ادعا کرد این موضوع ریشه در تبلیغاتی دارد که در مورد ازدواج موقت و چندهمسری به ویژه در سال های اخیر در صدا و سیما و نیز در دانشگاه ها گسترش یافته است و البته حقی است که متاسفانه قانون گذاران به مردان تفویض کرده اند و آن را قانونا رواج داده اند.
نکته دیگر آن است که بررسی این سایت همسریابی نشان می دهد که مردان خواستار ازدواج موقت، در همه شهرهای کشورمان پراکنده اند، اگرچه در شهرهای کوچکتر که فرهنگ مردسالاری در آنها قوی تر است تعداد بیشتری خواهان این نوع ازدواج اند.
دختران هم خواستار ازدواج موقت بودند
متاسفانه در بین کاربران دختر با سطح بالای تحصیلات، تک و توک دخترانی به چشم می خورند که خواستار ازدواج موقت اند. برای نمونه چند کاربر زن مطلقه و در یک مورد هم دختری مجرد با مدرک فوق لیسانس، خواستار ازدواج موقت آنهم با مردی 50تا60ساله بود، یک مورد هم دختر24ساله بوشهری و 4مورد زن مطلقه بالای40سال خواستار ازدواج موقت بودند. متاسفانه به علت عدم ثبت نام امکان گفتگو با این افراد وجود نداشت.
مشاهدات من در این سایت نشان می دهد که در محدوده سنی 40-60، مردان خواهان ازدواج با دختران 10تا20سال کوچکتر از خود هستند، درحالی که دختران خواستار ازدواج با مردان 10تا20سال بزرگتر از خود می باشند که این مسئله می تواند نتیجه فشارهای جامعه بر آنان و تصور اینکه این آخرین شانس انها برای تشکیل زندگی است باشد. البته این دیدگاه ها با فرهنگ جامعه مردسالار هم در تطابق است مردان هرچه سن شان بالاتر می رود خواهان زندگی با زنان جوان تر هستند تا به قول معروف جوانی را به واسطه زنان جوان از آن خود کنند و زنان هم به دنبال سرپناهی برای زندگی اند که مردان مسن تر از امکانات بیشتر اقتصادی برای ایجاد سرپناهی امن تر برخوردارند. اما در این میان تاثربرانگیزتر آن است که دختران در این محدوده سنی همگی تحصیل کرده هستند و حداقل دارای مدرک لیسانس می باشند هرچند در بین آنها مدارک تحصیلی بالاتر هم دیده می شود.
در این محدوده سنی، زنان متقاصی ازدواج در همه شهرها کم بودند و در بعضی شهرها اصلا زن متفاضی وجود نداشت. اما هرچند به تعدادی اندک (مثلا 3تا4مورد) ولی مردانی متقاضی ازدواج در این محدوده سنی وجود داشت. در این محدوده سنی بعضی از کاربرها خواستار ازدواج دائم بودند، اما افراد متاهل و مجردی هم وجود داشتند که خواستار ازدواج موقت بودند.مثلا در گرگان از 6 مرد موجود دراین محدوده سنی، 3 زن خواستار ازدواج موقت بودند و در این میان 2نفرشان هم متاهل بودند.
در محدوده سنی بالای 60 سال هیچ موردی برای تقاضای ازدواج موقت وجود نداشت در واقع به طور کلی افراد خواهان ازدواج موقت در محدوده سنی 18 تا 47سال بودند و تک و توک می شد مردانی تا 55 سال یافت که خواستار ازدواج موقت بودند (که آنها هم مواردی بودند که همسرانشان فوت کرده بود).
نمونه هایی از اسامی مستعاری که زنان و مردان برگزیده بودند
نکته جالب دیگر در بررسی این سایت همسریابی، اسامی مستعار کاربران مرد و زن این سایت بود.
نام های مستعاری که زنان برای خود برگزیده بودند شامل این تیپ اسامی بود: کوچولو، کدبانو، ستاره شب، شاخه طوبی، و… بود. بیشتر این اسامی فارسی و عربی بودند، البته در آذربایجان اسامی ترکی و در کردستان و شهرهای کردنشین اسامی کردی استفاده شده بود.
اما نام هایی را که مردان به عنوان اسم مستعار خود برگزیده بودند شامل این تیپ اسامی بود: حامی،احساس، انتظار، خان بختیاری، پسرموطلایی، داریوش کبیر، جوجو، داریوش جاویدان، تندر، رودخانه، آپاچی، مرد، دلسوخته، شاه عقرب،دکتر، امیراشنا حاجی، ساسی، تنهاترین تنها، شاهکار، مردکوهستان، رئیس، آغوش گرم و…
148 ازدواج ثبت شده از طریق این سایت
بخش عضویت سایت ایران زندگی، نشان می دهد که تا زمان مشاهده من، 148 ازدواج (از تیرماه 1388 تا تیرماه 1389) در بین کاربران این سایت ثبت شده است. هرچند در بخش «درباره ما» این سایت نوشته شده است که این سایت « در حال حاضر، در ایام عادی سال، هر دو روز 1 ازدواج را به ثبت میرسانند. »
نکته جالب آن است که این ازدواج ها بیشتر در بین افراد ساکن در یک شهر اتفاق افتاده تا افراد از شهرهای مختلف، و گاه بین افراد از شهرهای مجاور یکدیگر. البته موارد ازدواج در شهر کوچکی مثل قروه در کردستان و بروجن در چهارمحال بختیاری هم انجام گرفته است؛ هرچند بیشتر ازدواج ها مربوط به شهر تهران است.
در شهرهای کوچکی مثل خاش، خلخال و پارس آباد، نه زن و نه مردی برای ازدواج ثبت نام نکرده اند البته دلیل این امر می تواند نبود ساختارهای تکنولوژیک و عدم وجود اینترنت در چنین شهرهای کوچکی باشد. اما در مجموع در شهرهای کوچک یا مناطق جنوبی کشورمان، تعداد زن های ثبت نام کننده، کمتر از مردان است که این مسئله می تواند به دلایل فرهنگی باشد. مثلا در مغان از استان اردبیل 3 مرد برای ازدواج ثبت نام کرده اند اما هیچ زنی از این شهر ثبت نام نکرده، آنهم در محدود سنی 18 تا 28 سال که بیشترین متقاصی ازدواج وجود دارد. در خارک و عسلویه هم هیچ زنی ثبت نام نکرده بود ولی کاربران مرد از این دو شهر وجود داشتند. به نظر می رسد حاکمیت فرهنگ سنتی این شهرها هنوز برای دختران مانعی بزرگ در راه همسریابی مستقل است، البته علاوه بر آن سطح اقتصادی پایین در چنین مناطقی مانع بزرگی در دسترسی به تکنولوژی است.
بررسی آماری خواستاران ازدواج موقت در مراکز استان ها
در بررسی این سایت تلاش کردم تا حداقل در مراکز استانها میزان افراد خوهان ازدواج موقت را بررسی کنم. بدین منظور در محدوده های سنی مختلف که من آن را به 28-18 ،39-29، 60-40 تقسیم کرده ام و بر مبنای این تقسیم بندی سنی صفحات اول (در هر صفحه معمولا پروفایل42 نفر وجود دارد) هر شهر را به منظور استخراج میزان رواج ازدواج موقت در آن شهر بررسی کرده ام (تنها در تبریز که 36صفحه پروفایل از این شهرر وجود داشت و در صفحه اول هیچ مردی خواستار ازدواج موقت نبود، ناچار به صفحه دوم مراجعه کرده ام).
مردان خواستار ازدواج موقت در محدوده سنی 18 تا 28 سال :
◀️ یزد از15نفر 10نفر خواهان ازدواج موقت اند
نتایج این بررسی موردی در مورد درخواست ازدواج موقت در یک سایت ازدواج
این بررسی نشان می دهد که پدیده ازدواج موقت (که در همین سایت مدرسه فمینیستی، به دفعات مورد بررسی قرار گرفته*) و تقاضا برای این نوع ازدواج، به شهر یا سن خاصی محدود نیست و متاسفانه در همه شهرها و در سنین مختلف وجود دارد . البته به دلیل محدودیت نوع بررسی که صرفا به بررسی آماری در فضای مجازی و آن هم در محدوده یک سایت محدود می شود، بی شک این بررسی قابل تعمیم نیست چرا که مشخص نیست آیا کاربرانی که در این سایت ثبت نام کرده اند واقعا قصد ازدواج موقت دارند یا صرفا قصد دوستی و چت کردن با جنس مخالف. چرا که بسیاری از سایت های دوست یابی غیر ایرانی مسدود شده است و چون این سایت گزینه ای برای تقاضای دوستی ندارد، نمی توان حدس زد که کسانی که خواهان ازدواج موقت هستند منظورشان دقیقا دوستی است یا همین شکل از ازدواج. اما نکته ای که به نظرم دارای اهمیت است و می تواند زنگ خطری تلقی شود، نفس انتخاب گزینه ازدواج موقت از سوی دانشجویان یعنی کسانی است که قرار است آینده سازان جامعه ایران باشند. وقتی اقشار تحصیل کرده جامعه ما، برای نوع ارتباط خود از گزینه «ازدواج موقت» بهره می برند (حتا اگر با قصد دیگری باشد) در واقع به نوعی بر چنین انتخابی صحه می گذارند و به تثبیت و گسترش آن در جامعه یاری می رسانند. حال باید پرسید اگر در بخش «آینده ساز و مدرن تر» جامعه چنین تفکری نسبت به رابطه زن و مرد وجود دارد که بر «ازدواج موقت» صحه می گذارد، چگونه قرار است این آینده سازان به غنی شدن و تساوی جویی فرهنگ ایرانی کمک کنند ؟ به راستی چگونه مناسبات میان زنان و مردان با چنین تفکری در میان بخش هایی از جامعه، به سمت برابری و رفع تبعیض پیش خواهد رفت؟
مقایسه سایت های ایرانی مرتبط با ازدواج با سایت های خارجی ازدواج
در این بخش به مقایسه سایت ایران زندگی با چند سایت غیر ایرانی که بیشتر اسلامی هستند پرداخته می شود. البته برای پی بردن به تفاوت سایت های ازدواج در جوامع مختلف، به یک سایت غیر اسلامی ازدواج نیز که متعلق به کشور هند است خواهم پرداخت.
در سایت های خارجی مربوط به ازدواج، بخشی به عنوان «بخش پلیس» وجود ندارد. در حقیقت در سایت های غیرایرانی، برای جلوگیری از مزاحمت یک عضو سایت نسبت به عضو دیگر، این خود کاربران هستند که تعیین کننده اند و نه «یک نیروی بیرونی به نام پلیس». در حقیقت در سایت های غیرایرانی ازدواج، اگر فردی برای عضوی از این سایت مزاحمت ایجاد کند تنها یک گزارش از سوی فرد آزار دیده کافی است تا پروفایل آن شخص بسته شود و از سایت بیرون انداخته شود.
در سایت های اسلامی غیرایرانی مربوط به ازدواج، مانند همتایان ایرانی، پیش فرض گزینه جنسیت «من مرد هستم» وجود دارد، اما در سایت های غیر اسلامی مربوط به ازدواج هیچ پیش فرضی انتخاب نشده است.
در سایت های اسلامی غیرایرانی، گزینه ازدواج موقت اصلا وجود ندارد، چرا که این سایت ها متعلق به اهل سنت هستند و در میان سنی ها، ازدواج موقت وجود ندارد.
در سایت های خارجی، فرد آزاد است از بین ملیت های گوناگون دست به انتخاب بزند، یا افراد یک کشور می توانند هم میهن خود را در کشورهای دیگر انتخاب کنند . درحالی که در «سایت ایران زندگی» فقط می توان با ایرانی های خارج از ایران ارتباط گرفت و نه با ملیت های دیگر و نه حتی مسلمانان سایر کشورها. به نظر می رسد سایت های اسلامی غیر ایرانی رویکرد بازتری در زمینه ارتباط با ملیت های مختلف دارند.
در سایت ایرانی شما باید مشخصات کامل خود را همانطور که پیشتر اشاره شد وارد کنید، اما در سایت های اسلامی سایر کشورها اینگونه نیست. در این سایت ها عکس زوج هایی را که با هم ازدواج کردند را هم می توان در روی سایت مشاهده کرد. بعضی از زنان در این سایت ها حجاب دارند و برخی ندارند. اما در سایت ازدواج ایران زندگی تنها به ذکر تعداد ازدواج ها و نام شهر ها اشاره شده است.
در سایت های اسلامی غیرایرانی، زنان و مردان عکس های خود را در پروفایلشان قرار داده اند، اما در ایران کمتر کسی پیدا می شود که عکس خود را ضمیمه پروفایل خود کرده باشد.
نکته مهم آن است که در سایت های اسلامی غیرایرانی مربوط به ازدواج، اساسا پیش فرض آن است که افراد مجرد عضو این سایت می شوند و از همین رو اساسا و ضعیت تاهل و تعداد فرزند از شخص ثبت نام کننده سوال نمی شود، چرا که به طور طبیعی کسی که ازدواج کرده دیگر لازم به حضور در سایت ازدواج را ندارد، در حالی که در سایت های ایرانی و مثلا در سایت ایران زندگی که حتا خودش را به عنوان سایتی برای ازدواج دائم معرفی کرده گزینه های مربوط به ازدواج و تعداد فرزند و… وجود دارد. گویا پیش فرض این سایت ها در ایران برخلاف همتایانشان در خارج این است که همه افراد ثبت نام کننده متاهل هستند یا مطلقه.
در سایت ایران زندگی، مشخصات روحی و روانی فرد و همسر مطلوب اش سوال شده است در حالیکه در سایت های اسلامی غیر ایرانی، چنین سوالاتی وجود ندارد. همچنین در این سایت مشخصات کار و مسکن فرد و میزان تحصیلات هم پرسیده، بنابراین به نظر می رسد در سایت های اسلامی غیر ایرانی مربوط به ازدواج، سهولت بیشتری برای ثبت نام افراد وجود دارد و این خود افراد هستند که در هنگام چت کردن با یکدیگر درباره خود و مشخصات شان به طرف مورد نظرشان اطلاعات می دهند. چرا که این موارد در اکثر جوامع، مسائلی خصوصی تلقی می شوند که دلیل ندارد مدیر یک سایت تمام این موارد را درباره کسانی که در آن سایت عضو می شوند بداند.
با توجه به بررسی های بالا در مجموع می توان گفت رویکرد سایت های ازدواج ایرانی- همچون سایت ایران زندگی- رویکردی سخت گیرانه است و در واقع می توان گفت در این سایت ها به نوعی نگاه سنتی نسبت به «فردیت» و «ازدواج» در فضای مدرن (فضای مجازی) بازتولید می شود. ضمن آنکه در سایت های ازدواج ایرانی، ترویج و گسترش ازدواج موقت و ازدواج مجدد به شکلی عریان پیگیری می شود، امری که حتا در سایت های اسلامی غیرایرانی وجود ندارد و یا اگر وجود دارد من مشاهده نکرده ام.
___
* – برای نمونه مقاله: ازدواج موقت راهکاری موثر یا شتاب زده و ساده انگارانه، مریم رحمانی:
+ There are no comments
Add yours