«زن در فقه اسلامی» تلاشی برای ارتقای دانش فقهی فعالان جنبش زنان

فاطمه مسجدی-3 تیر 1387

نام کتاب: Dawrah Fiqh Concerning Women(Manual for A Course on Islam and Gender)

گردآوردندگان: KH.Husein Muhammad, Faqihuddin abdul Kodir, Lies Marcoes Natsir, Marzuki Wahid

ناشر: Fahmina Institute

نشانی ناشر: JL. Surtno No. 37 Cirebon 45124 West Java-Indonesia

تاریخ انتشار: 2006

موضوع: کتاب” زن در فقه اسلامی”

منبع راهنما برای واحد درسی” اسلام و جنسیت”

گردآوری توسط خلیفه حسین محمد، فقیه الدین عبدالکدیر، لیز مارکوتز نتسیر، مرزوکی وحید

به ندرت در بازار تالیف، ترجمه و نشر کتاب در ایران، می توان کتابی تحقیقی در حوزه فقه و جنسیت یافت. اهمیت فزاینده این زمینه تحقیقی به خصوص نزد فعالان حقوق بشر و حقوق زنان،‌ لزوم ترجمه این کتاب را دوچندان کرده است. این کتاب ارزشمند، تحولی در ادبیات فقهی ایجاد کرده و با زدودن زنگار از کتب فقهی عالمان دین و نظریه پردازان مذهبی به چالش قوانین فقهی در دنیای مدرن و پست مدرن و تحول این قوانین دینی پرداخته است. این کتاب موفق شده قوانین دینی را برای فهم عامه مردم قابل درک و بحث و برای عموم مذهبیون علاقمند به حقوق بشر قابل استفاده کند. این کتاب همچنین به تفصیل مسائل زنان در فقه اسلامی را با تفسیر عالمانه و نواندیشانه تبیین و خواننده را با آرای جدید در این زمینه آشنا می سازد.

کتاب “زن در فقه اسلامی” در مؤسسه فهمینه در اندونزی برای ارتقای دانش فقهی فعالین جنبش زنان به رشته تحریر درآمده است. این مؤسسه سازمانی غیر دولتی است که برای توان افزایی این دسته از فعالین در زمینه های نظری، عملی و برابری جنسیتی در تعالیم اسلام می کوشد و در کمرنگ کردن نگرش مرد سالارانه نقش موثری داشته است.
نویسندگان در مقدمه، علل تالیفِ این کتاب را چنین ذکر می کنند: “اندونزی، تنها کشور مسلمان توسعه یافته با بالاترین جمعیت مسلمان جهان است و مذهب در تمام ارکان اجتماعی آن حضور دارد. از سوی دیگر نفوذ مسائل زنان در حوزه های مدیریت، سیاست و حقوق فردی در این کشور اسلامی محققان دینی را به چالش و بازنگری در قوانین اسلامی واداشته است. محققان بر آنند تا به تحلیل و ارزیابی دقیقی از تبعیض جنسیتی با توجه به تاریخی بودن زمینه های آن در قوانین اسلامی بپردازند چرا که معتقدند این قوانین به نسبت شرایط زمانی و مکانی متغیر است. این نویسندگان علاوه بر گردآوری این کتاب راهنما، نقش بسزایی در آموزش این دروس به عموم مردم با همکاری سایر فعالین علاقمند داشته اند. نیاز احتمالی به مطالب این کتاب در خارج از اندونزی خصوصا برای فعالین حقوق زنان در مالزی موجب شد تا این کتاب به انگلیسی ترجمه شود.

زیبا میرحسینی محقق مسائل توسعه زنان در مدرسه شرق شناسی لندن در مقدمه این کتاب می نویسد: “این کتاب به دو مساله عمده می پردازد: اول این که نخستین کتاب آموزشی به زبان انگلیسی است که در موسسه مذهبی فهمینه برای حمایت از توان افزایی زنان از طریق آموزش های اسلامی تهیه شده است. این کتاب آموزشی برای فعالین زنان که آشنا با تعالیم اسلامی نیستند نیز مفید است. زیرا چگونگی اجرای برابری جنسیتی را در قوانین اسلامی می آموزد. دوم اینکه، مباحث این کتاب بر اساس مبانی اسلام است و نمونه های قابل تغییر را در قوانین اسلامی بررسی می کند. اگرچه با وجودِ پراختن به فقه قدیم، پاسخگوی مسائل جدید (مستحدثه) نیز هست. این کتاب همچنین روند تاریخی شکل گیری قوانین تبعیض آمیز اسلامی را ترسیم می کند و نشان می دهد که نه تنها واضع این قوانین اراده الهی نیست و قابل تغییر می باشند بلکه ساختارهای متاثر از اندیشه فقهاست که در طول زمان و شرایطِ مکانی خاص شکل گرفته و می توان آنها را به همان نسبت تغییر داد”.

ساپارینا سدلی ( Saparinah Sadli)، استاد روانشناسی دانشگاه اندونزی نیز در مقدمه می نویسد: “جنبش زنان در اندونزی پیشینه ای دیرینه دارد. در ابتدا با انگیزه ملی گرایی و مبارزه با تصرفات استعماری آغاز شد اما در اوایل قرن 20 فعالان زن متوجه شدند بسیاری از مسائل پیش روی آنان به نوعی با مذهب اسلام در پیوند است. در نتیجه قوانینی تدوین شد که از جمله بحث برانگیزترین آنها قانون ازدواج مصوب سال 1974بود. این لایحه برای مقابله با رواج تصاویر و فیلم های مستهجن به مجلس رفت. بعدها مسائلی چون کاهش مرگ ومیر مادران، حق جلوگیری از بارداری، حق انتخاب فرزند، حق شیردادن کودک در حینِ انجامِ مشاغلِ بیرون از خانه، خشونت علیه زنان به ویژه خشونت خانگی، تبعیض علیه زنان در خانه و اجتماع، تلاش برای حقوق برابر، بهداشت زنان، ایدز، رهبری زنان در مسائل سیاسی و دیگر مسائلی که مستقیم و غیرمستقیم با مذهب در ارتباط بودند مورد توجه فعالان زن قرار گرفت.

از جمله موارد تبعیض علیه زنان در فرهنگ و جامعه اسلامی اندونزی، ممنوعیت خروج زنان از خانه بود که راهکاری برای تجاوز جنسی و حمایت از زنان تلقی می شد. قانون استخدام زنان در سازمان های دولتی نیز به شکل تبعیض آمیزی وضع شده است و همچنین موارد دیگری از این قبیل که بررسی جایگاه زن در مسیر تحولات اجتماعی را می طلبد. جنبش زنان در اندونزی، هدف خود را ایجاد شرایط اجتماعی- فرهنگی مناسب برای به ثمر رساندن تغییرات اجتماعی قرار داده است. از این رو نیاز به تفسیری دوباره از متون و ارزش های مذهبی مطرح شد”.

مؤسسه فهمینه، برای احیای حقوق زنان بر اساس رویکرد جدید مذهبی به متون اسلامی تلاش می کند. کیای حسین محمد جلساتی را ترتیب داد و به بحث و بررسی رابطه پیچیده اسلام و جنسیت مثلا ارزش های مذهبی اسلامی مرتبط با زندگی پرداخت. وی اطلاعات موجود در متون مذهبی را به نقد کشانده و با استفاده از احادیث و آیات، کج فهمی های مرتبط با زن و اسلام را تبیین کرد. هدف این کتاب، شناخت اسلام از منظر کسانی است که بر پیروی از ارزش های مردسالارانه در جامعه اسلامی اصرار می کنند. همچنین ریشه های نابرابری و بی عدالتی در متون مذهبی که بیشتر از آنکه مبنای مذهبی داشته باشد، ریشه تاریخی داشته و با اهداف تبلیغی اسلام نیز مغایرت دارد، در این کتاب بررسی می شود.

واحد آموزشی اسلام و جنسیت بیشتر برای کسانی که پیشینه آموزش های اسلامی ندارند در نظر گرفته شده است. اگرچه این تنها دلیل منحصر به فرد بودن کتابِ مورد بحث نیست. این کتاب به سه دلیل مورد توجه خاص است: ابتدا این که شیوه آموزشی آن برای بزرگسالان در نظر گرفته شده است. وقتی فراگیران به این کارگاه می آیند از آنان خواسته می شود که متن قرآن را با شیوه انتقادی بخوانند و تفسیر کنند و پرسش های نو و ایده های جدید در باره موضوعات قرآنی طرح کنند. در این کارگاه هم فراگیران و هم تسهیلگران به تبادل آرا در زمینه جنسیت و اسلام می پردازند. البته تسهیلگران، کارشناس مسائل جنسیت و اسلام هستند. این تنها واحد آموزشی است که فراگیران می توانند نظراتی متفاوت از تسهیلگران داشته باشند چرا که نظرات متفاوت بررسی و تحلیل می شود و این ویژگی این روش آموزشی است که دانش آموزان و فراگیران نقش مُنفعل ندارند و نتایج این نوع آموزش های اسلامی، صرفا افزایش محفوظات مخاطب نیست. دومین دلیل خاص بودن این کتاب این است که روش آموزش برای بزرگسالان، ضمن ارائه یک نوع فهم بهتر و عمیق تر از آنچه در قرآن آمده، با توجه به آگاهی شان، به انتقال اندیشه های آنان پرداخته و از تمرکز صِرف بر فهمِ ارزش های مذهبی از جنبه مرد سالاری که نتیجه آن گسترش نابرابری در جامعه است، جلوگیری می کند. و در نهایت باید گفت در اوج شکل گیری آموزش های نوین اسلامی، که همیشه مطلوب زنان نیست و موجب تنش های اجتماعی شده، ما را وا می دارد که هر کداممان برداشتی دوستانه و ملایم از متون مذهبی نسبت به جنسیت ارائه دهیم و بی شک در این صورت برداشت زنان از متون مذهبی مورد توجه علما قرار می گیرد. این تنها امید است که در تدوین متون مذهبی روش گفتمان با دیگر گروه های اجتماعی و تبادلِ اندیشه، رضایتِ خاطر مردم تا حد ممکن لحاظ شود.

تعدد آرا و تفاسیر در موضوعِ جایگاهِ زن در جامعه در متون مذهبی، باعثِ بیشتر شدنِ بازنگری متون مذهبی با نگاه نقادانه شده است. روش طرح مسائل زنان در این کتاب، سنت شکنی است و راهبرد خوبی برای بیان انتقادات در این زمینه ارائه می دهد. به همین دلیل انتشار این کتاب برای کسانی که دسترسی به این آموزش ها ندارند، مفید است.

مقدمه

جنبش زنان در هر کشوری ویژگی های منحصر به فرد خودش را دارد، مثلا در اندونزی بین گروه های زنان مذهبی و گروه های زنان سکولار رابطه نزدیکی وجود دارد. این جنبش، توانایی گفتمان بین زنان و اسلام را به وجود آورده است. بحث زنان و اسلام در محیط های رسمی و غیر رسمی و سنتی بررسی می شود. بسیاری از رهبران مذهبی از درون همین مراکز آموزش اسلامی برخواسته اند. در این مراکز، فعالیت های بیشتری برای توان افزایی زنان انجام می شود. کنفرانس 1994 در قاهره تاثیر زیادی بر جریان فقه زنان در اندونزی داشت. موسسه فهمینه، نقش مهمی در معرفی اسلام از دیدگاه زنان به کسانی که دانش اسلامی ندارند، داشته است.

در این کتاب، احکامِ فقهی مرتبط با زنان به سه محورِ عمده تقسیم شده است. یک، احکامی که در ارتباط با زن است. دو، به قوانین فقهی ای اشاره دارد که حامی زنان است و به توان افزایی آنان می پردازد. سه، احکامِ فقهی ای که زنان مولف آن بوده اند. محور دوم، قوانین فقهی ای که برای توان افزایی زنان بکار می رود، در این کتاب مورد توجه ویژه قرار گرفته است.

به لحاظ محتوایی، کتاب به سه بخش تقسیم می شود: ابتدا متون فقهی ای که در برگیرنده مفاهیم اساسی اسلامی، تفاسیر قرآنی و ترجمه بعضی از احادیث، مفاهیم اولیه اسلامی در ادبیاتِ فقهی، و متونی که حاوی اندیشه های اولیه در حوزه فقه اسلامی و توضیح ارتباط بین سنن اولیه اسلامی و پیشرفت مذهبی هستند، مورد بررسی قرار می گیرند. در بخش دوم، فقه بعنوان یک ابزار علمی مرتبط با زندگی زنان، نقل تفاسیر و قضاوت علمای مذهبی بررسی می شود . در پایان، به احکامِ فقهی ای که در قوانین اندونزی مورد استفاده قرار می گیرند، مانندِ قانون ازدواج و تدوین قوانین اسلامی، توجه می شود.
شیوه این واحد درسی مربوط به زنان، آموزش است و این شیوه برای بزرگسالان بکار رفته است. بنابراین فراگیران در این واحد درسی، تجربیات خود را در میان می گذارند که خود، مرجعی معتبر برای طرح مباحثِ مرتبط با زنان است. علاوه بر خواندن مطالب درسی، فراگیران در بحث گروهی با هم به تبادل افکار می پردازند و این کمک می کند تا آنان در این کلاس به آگاهی انتقادی از مسائل برسند. این نوع نگرش، در میان فراگیران و شخصیت آنها در زمینه تفاوت های فرهنگی- اجتماعی شان حس برابری ایجاد می کند. در این شیوه نقش تسهیل گر و هر کسی که با موقعیت برتر اجتماعی در جلسه ناطق است، به عنوان تنها نقش موثر کاهش می یابد. فلسفه آموزش به شکل باز، آزاد و دموکراتیک است و نقش تسهیل گر، فراهم آوردن امکانات و ایجاد فضایی آزاد برای آموختن به صورت مستقل است.

کتاب دارای ده فصل است. در چکیده ابتدایی هر فصل، به خواننده خاطر نشان می شود که چه مطالبی مورد بحث و بررسی است. سپس اهدافی که در پایان همان فصل انتظار می رود فراگیران به آن دست یابند، ذکر شده است. نکات عمده و اصلی بحث، متد(روش)، ابزار، زمان، تک تک اقداماتی که در طول کارگاه باید تسهیلگر به آن توجه کند، آمده است. در پایان، فهرستِ منابع مورد استفاده در کارگاه فراهم آمده است. همان طور که اشاره شد این قسمت کتاب در واقع، راهنمایی بر چگونه برگزار کردن کارگاه و مطالب قابل بیان در آن است و نکات کلیدی که تسهیلگر یا سخنران باید به آن توجه کند را تکرار می کند.

جالب ترین قسمت هر فصل، جدولی است که مفاهیم کلیدی را تقسیم بندی کرده و توضیح مختصری از هر کدام داده است. سپس مقاله ای از یکی از متفکرین مذهبی ارائه شده و با آیه ای مربوط به موضوع مورد بحث در آن فصل، پایان می یابد.
در بخش اول کتاب که شامل مقدمه و طرح موضوعات است، نویسنده به بیان اهداف، نکات مورد بحث، شیوه آموزشی، ابزار، زمان و گام هایی که برای رسیدن به این اهداف لازم است می پردازد.

بخش اهداف: ارتباط صمیمانه بین فراگیران، ایجاد شرایط مناسب برای تحرک گروهی و مشخص کردن محدوده موضوع مورد بحث به خصوص موضوعات خداشناسی. موضوعات مهم مرتبط با واحد درسی اسلام و جنسیت در این جلسه: خشونت، تولید مثل، جنسیت و رهبری یا ریاست می باشد.

در بخش دوم به بیان زوایای تکنیکی این واحد درسی از آغاز می پردازد: شامل برنامه قواعد بازی، عناوین اصلی و مسیر کلی هر جلسه. در این الگوی آموزشی، تسهیل گر یا اعضای گرداننده به تعریف همه چیز در این واحد درسی نمی پردازد. اگر چه تسهیلگر در همکاری با سازمان، رئوس ابتدای مطلب واحد درسی را تنظیم می کند، اما این بستر فراهم است که نظرات فراگیران در آن دخیل باشد از جمله انتظاراتشان و آنچه که امید است انجام شود، نگرانی هایشان و دلایل آن روشن می شود. به قاعده درآوردن نیازهای فراگیران، مخصوصا تجربیات روزانه افراد در ارتباط با مشکلات خودشناسی که در شناخت اسلام و جنسیت است یکی دیگر از فعالیت های پیش بینی شده در این بخش است. سپس اولین موضوع یعنی رهبری زنان در سیاست طرح می شود. آنهایی که احساس راحتی نسبت به طرح این موضوع ندارند به تسهیلگر نزدیک شده و یک جمع دایره وار را تشکیل می دهند. آنهایی که با موضوع راحت اند یا نه دلایل خود را عنوان می کنند. تسهیلگر توضیح می دهد که چرا طبیعی است که بعضی احساس ترس از بحث مذهبی در این موضوع را دارند.

همچنین موضوعاتی که عموما از بحث در باره آن ابا دارند طرح می شود و دوباره فراگیران میزان راحتی خود را در این موضوع بیان کرده و بحث می کنند. موضوعاتی مانند: خشونت علیه زن به اسم مذهب، مسائل جنسی زنان، فمینیسم، تغییر آموزه های اسلامی، همجنسگرایان زن و مرد و بحث در باره ایدز. همچنین مفاهیم اصلی در آموزش های اسلامی از جمله زوایای مهم انسانی در دینِ اسلام، آزادی خواهی، استقلال و برقراری عدالت مورد بحث قرار می گیرند.

در قسمت اهداف، مباحثی مانندِ شناخت و درک مفاهیم ذهنی در اسلام مانند ایمان، احسان، نبوت، وحی از جمله دیگر اهداف در ارتباط با تبلیغ اسلام، برقراری عدالت، اتحاد، برابری، عینیت بخشیدن درک مفهوم توحید و در زمینه عدالت اجتماعی درک برابری جنسیتی در قالب تلاش و تبلیغات پیامبر و عمل موثر یا در نتیجه یگانه پرستی متاثر از اسلام گنجانده شده است.

مفاهیم اسلامی و نحوه عملکردشان درک مفهوم یگانگی خدا، ستایش وی، وظایف اجتماعی در وجه ستایش وی، برابری حقوق بین انسان ها و مسئولیت هایشان، آموزش برابری، اتحاد و غیره. تبلیغ پیامبر و وظایف انسانی ما بر روی زمین.

توحید:

ارتقای درک انسان از اندیشه توحید، ستایش خداوند از طریق انجامِ اَعمال واجب مانندِ نماز، روزه و همچنین وظایف اجتماعی در پرستش وی، تعریف برابری بین انسان ها، حقوق و مسئولیت هایشان. انسان به عنوان تنها مخلوق برتر.
خداوند: آموزش عدالت، انسانیت، اتحاد و غیره.

دومین مفهوم کلیدی: تبلیغ پیامبر، اعتقاد به خدا و پیامبرانش. وظایف ما در روی زمین، اعتقاد به بهشت و جهنم، احترام به والدین، همدلی و مراقبت از یتیمان، جلوگیری از خشونت و غیره. وظیفه انسانی ما بر روی زمین، آموزش در موضوع ثروت زمین، پیشرفت فرهنگی، علوم و اقتصاد، پیشرفت های سیاسی و اجتماعی و مراقبت از منابع طبیعی.

توحید: منبعی برای الهام عدالت جنسیتی

در هر دینی از جمله اسلام، وظیفه احترام به برابری انسان ها خارج از تمایلات جنسی، جنسیت، نژاد و گروه و مذهبشان آورده شده است. آموزش های اسلامی بر دو دسته تقسیم می شوند: آموزش هایی که مربوط به وظایف انسان در مقابل خداست و جنبه طولی دارد و آموزش هایی که به ارتباط انسان با خودش، ارتباط انسان ها با یکدیگر و ارتباط انسان با طبیعت است و جنبه عرضی دارد. توحید را باید در امور روزانه زندگی، در ارتباط زن و مرد لحاظ کرد. در حالی که توحید در حالت صرفا تئوریک، تاثیر چندانی در زندگی روزمره ندارد و حلال مشکلات زندگی نیست. متاسفانه بیشتر توحید را فهم خداوند و مراسم عبادی ترسیم کرده ایم نه در روشن بینی و رهایی ما از بی عدالتی و سرکوب کردن رسومی که توسط پیامبر بیان شده است. رسالت پیامبر در ارتباط با خودش و جامعه عمل می کرد. ایشان توحید را در کلیه متغیرات زندگی انسانی از بت پرستی تا امور زندگی تاثیر گذار می دانست با ایمانش به توحید مردم را از بت پرستی و قدرت های انسانی منع کرد. چرا که پرستش هر چیز دیگر غیر از خداوند که منجر به خودخواهی فردی است، از علائق دنیوی محسوب می شود. همه مخلوقات از جمله زن و مرد در مقابل توحید برابرند. توحید فقط یک اصل ثابت مذهبی نیست بلکه نیروی فعالی است برای بشر تا خداوند را به عنوان خداوند و خالق انسان بشناسد. فهم واقعی توحید، رهایی و موفقیت برای افراد به ارمغان می آورد و همچنین اساس اخلاقیات اجتماعی، مدنی، انسانی و آزاد از تبعیض، بی عدالتی، ظلم، وحشت و سرکوب افراد و گروههاست.

اسلام در زندگی انسان تحول بوجود آورد. کشتن نوزاد دختر را منع کرد. مرد را مالک زن و خدای زن نمی داند. اندیشه توحید اجازه نمی دهد که انسان از قدرتش برای اقتدار بر انسان دیگر و به تملک در آوردن او سوء استفاده کند. تنها خداوند لایق خالق بودن است و قدرت توحید است که بر همه چیز قادر است.

مفهوم توحید انسان را از تعلق و اختصاص به انسان ها و اشیاء آزادی می بخشد. از پیدایش آدم تا بعثت پیامبر مردم بیشتر تحت سلطه استبداد اقلیت قدرتمند و ثروتمند بودند و اکثریت فقیر و مستضعف همیشه سرکوب می شد. بردگان، فقیران، عموم مردم، زنان و بچه ها گروه هایی بودند که به سادگی توسط گروه های قوی تر آزار و اذیت می شدند. در بدو ظهور اسلام ارزش ها و سنت های غلطی بر جامعه تحمیل شده بود و مردم دنباله رو آن بوده اند همانند پرستش مفاهیم قبیله ای، بت ها، بردگی، خونریزی قبایل ناشی از جنگ های قبیله ای، نوزاد دختر موجب شرمندگی برای خانواده بود و سریعا باید کشته می شد.

توحید در میان اندیشه ها و مردمی که به طور فزاینده ای نا برابر بودند به وجود آمد. اسلام مردم را از شرک، بت پرستی، بردگی، سرکوبِ گروه های ضعیف و هتک حرمت زن نجات داد. در تاریخ قرن ها پیش از مصر باستان، یونان و امپراطوری رم، جامعه هند و چین باستان تا ظهور اسلام زن به عنوان موجودی لایق با حقوق برابر با مَرد شناخته نشده بود. و این یک اندیشه معمول و حاکم در این جوامع محسوب می شد که سرنوشت زن و تقدیر الهی وی چنین بوده است و حاصل این اندیشه همیشه به نفع مردان و ستم به زن رقم می خورد. زن در مصر باستان برای خشنودی خدایان قربانی می شد، و در هند باستان زن بیوه همراه با جسد شوهرش سوزانده می شد. تا اینکه خداوند شروع به آزاد کردن مردم از قید این اندیشه ها و آداب و سنت برآمد اما این جریان مرحله ای و به صورت کشمکش و پیشرفت صورت گرفت. اجرای مهمات توحید در ارتباط با رهایی زندگی انسان فوری و کلی بود. آزادی از سنن غلط و نابرابری های اجتماعی در دوره های متفاوت صورت گرفته است. آزادی انسان از استبداد و شرک یک مفهوم کلی از آزادی است که برای اولین بار با ظهور اسلام اتفاق افتاده است. پرستش خدای واحد انسان ها را از خدمت به خدایان متعدد نجات داد. آنچه پادشاهان در حق مردم بودند یک نوع شرک و ستم به مردم بود. اسلام هرگز به مرد اجازه مالکیت زن را نداده است. محرماتی که اسلام به جامعه عربستان عرضه کرد به خاطر رشد آگاهی مردم قبل از اسلام بود که با این اشتباهات زندگی می کردند. اعتقاد به توحید انسان را از دام گرفتار آمدن در بردگی دیگران بیرون کشید و از سوء استفاده قدرت های استبدادی یا قدرت یک گروه به گروه دیگر جلوگیری کرد.

آزادی از ساختار نابرابر اجتماعی نیز در اسلام از مراحلی گذر کرد. مثلا اسلام برای منسوخ کردن برده داری مفاهیم متعددی را به کار برده است. در دوره پیامبر برده داری یک امر قانونی و مقبول اجتماعی در بعضی از نقاط جهان بود. اسلام برای گذشتن از این ساختار نابرابر مراحلی را ارائه کرد مثلا آزاد کردن برده را یکی از راهکارهای کفاره دادن دانست. کفاره مجازاتی است که یک گناهکار باید در برابر یک امر خطا مثل کشتن غیر عمدی یک انسان متحمل شود. یا مثلا اگر مردی خطای بزرگی در مورد همسرش مرتکب می شود یا فردی که نقض وفای به عهد می کند، می تواند با آزاد کردن یک برده جبران مافات کند. دیگر اینکه اسلام ازدواج با برده مسلمان را به جای ازدواج با یک مرد نامسلمان سفارش کرده است. یا اهمیت به دنیا آمدن فرزند از مادر برده که فرزند آزاد محسوب می شود و موقعیت مادر به واسطه فرزند، آزاد تلقی می شود (ام الولد) و به این صورت تعداد بردگان کاهش پیدا کرد تا بردگی بطور کلی در جامعه اسلامی منسوخ شد.

ارث

قبل از ظهور اسلام، زن به عنوان موجودی تحت تملک و دارایی مرد قابل ارث به نسل آینده بود در حالی که اسلام زن را به عنوان موجودی که حق ارث و دریافت ارث دارد، شناخت. تغییر موقعیت زن از دارایی یک مرد به کسی که حق مالکیت اموال خودش را دارد یک دستاورد انقلابی برای حقوق زن بود. آنچه اسلام برای تغییر موقعیت زن می خواست انجام بدهد یک تغییر ریشه ای نبود چرا که به فروپاشی متعارف اجتماعی اسلام منجر می شد. بنابر این تغییر تدریجی برای رهایی زن با توجه به واقعیت های اجتماعی را پذیرفت. اما واقعیت اجتماعی دوره پیامبر این بود که انتظار می رفت که مرد وظیفه فراهم کردن نیازهای اقتصادی خانواده را دارد پس سهم زن از ارث نصف مرد در نظر گرفته شد. اشتباه است اگر آیه مربوط به ارث در قرآن اینگونه تفسیر شود که سهم ارث مردان دو برابر سهم ارث زنان است یا زنان ارزششان نصف مردان است. در حالی که اگر به موضوع ارث نگاه عمیق تری شود سهم زن مربوط به خودش می شده اما سهم مرد علاوه بر خودش به هزینه افراد تحت کفالت نیز مربوط می شد. بنابراین اسلام قادر به تامین حق ارث در سطح برابری بود. اما هدف نهایی تامین حقوق زن در زمینه قانون ارث راه های عملی دیگری چون انتقال مال به زن از طریق هدیه و وصیت است که راه های ساده تری برای جبران کمبود سهم ارثیه زنان قبل از مرگ مالک است. راه دیگر برقراری حق برابری زن در قانون ارث است. اگر زن نقش مهمی را در اقتصاد بازی می کند، قواعد ارث باید به نفع آسایش انسان ها مورد تجدید نظر قرار بگیرد.

چند زنی

زمان پیامبر، مردان تا بی نهایت می توانستند زن اختیار کنند تا این که اسلام آنها را به 4 زن محدود کرد و این پیشرفتی در آن دوره محسوب می شد اگر چه تک همسری به عنوان حقوق برابر در قرآن ذکر شده اما در اوائل دوره اسلامی محدود کردن مردان به چهار زن بعنوان راهکاری برای رسیدن به هدف تک همسری به کار گرفته شده است. هدف نهایی قرآن از رهایی زن در متن قرآن نیامده ، در حالی که گام اولیه، گام به گام بودن آن را نشان می دهد. پس احتمال بد فهمیدن آیه های قرآنی زیاد است لذا برای جلوگیری از این سوء تفاهم، برابری به عنوان نقطه مرکزی ارزش ها در آموزش اسلامی، باید در تمام زوایای زندگی مان گنجانده شود. اهمیت برابری باید در تمام عادت ها و زندگی اجتماعی منعکس شود چرا که توحید بدون برابری مثل جسم بدون روح است.

برابری یکی از مهمات مذهب است که از مظلوم حمایت می کند و با استبداد و سوء استفاده از قدرت می جنگد. از جمله کارهایی که در آموزش های اسلام برای برقراری برابری توصیه شده عمل عقیقه بود که با برپایی جشن و سرور برای قربانی یک گوسفند همراه بود. قبل از اسلام این عمل در مورد تولد پسر انجام می شد اما با ظهور اسلام این عمل برای تولد دختر هم برگزار شد اگر چه برای نوزاد پسر دو گوسفند و برای نوزاد دختر یک گوسفند است. اما باید به متن اجتماعی آن دوره توجه داشت که نوزاد دختر باعث شرمندگی و محکوم به مرگ بود.

ازدواج

احادیث زیادی وجود دارد که نشانگر احترام پیامبر به حقوق زن است از جمله در موضوع انتخاب همسر. هر گاه که از دخترانش خواستگاری می شد. دیگر اینکه، اسلام به زن حق تعیین مهریه را داد و این مال را در تملک زن دانست چه در موقع ازدواج و چه در موقع طلاق. حق مسکن، غذا و لباس به عنوان حقوق اولیه زن در ازدواج در نظر گرفته شده است. حق رفتار خوب با زن یکی دیگر از حقوق زن است. در اسلام نباید زن را بدون هیچ حمایتی ترک کرد. یک زن بیوه قبل از اسلام با مرگ همسرش به خانواده شوهر واگذار می شد تا به هر کس می توانستند او را شوهر دهند و هیچ ارثی هم از همسرش نمی توانست ببرد. اسلام به سنت ازدواج بها داد. این آیات باید با توجه به پیشینه فرهنگی و اجتماعی نزول آیات توجه کرد.

حق تولید مثل

اسلام ارزش زیادی برای حق تولید مثل زن قائل است و سختی حامله شدن و نگهداری آن را در نظر دارد. فرزند به مادرش سه بار بیشتر از پدرش باید احترام بگذارد. پدر به تامین تغذیه، سلامت و سایر نیازهای مادر برای مراقبت از فرزند موظف است. همچنین اسلام وضعیت زن در طول دوران عادات ماهانه زن را در نظر دارد و بر این اساس زن می تواند به جز فعالیت جنسی، کلیه فعالیت های روزانه و اجتماعی اش را ادامه بدهد.

آنچه که پیامبر در طول عمرش بطور عملی به برابری زن با مرد توجه داشت یکی از عوامل اصلی تجسم توحید بود. زن در این مفهوم از موجودی تحت ستم به انسانی زنده ارتقاء پیدا کرد و دارای حقوق مساوی شد، مسئولیت ها و حقوق زن و مرد مشخص گردید و مرد از اقتدار بر زن نهی شد. اگر چه تفاوت های این دو جنس قابل نسخ نیست اما اسلام مخالف استفاده از این تفاوت ها برای برقراری حقوق نابرابر است.

در این فصل توضیح داده می شود که چگونه اراده الهی در متن قرآن ظهور کرده و هدفِ آن که همان هدف نهایی اسلام است، تبلیغ آزادی انسان بر روی زمین (مادیات) است. این فصل توضیح می دهد چگونه انواع تفاسیر و فهم از قرآن به وجود آمده و گسترش پیدا کرده و اینکه چگونه مدل های مختلف تفسیری روش توان افزایی زنان را حمایت می کند.
یکی از اهداف با طرح این موضوع دنبال می شود: فهم معانی واژه هایی که در طول تاریخ از متون قرآنی دریافت شده اند.

دیگر اینکه فهمیدن شرایط زمانی که اعراب دارا بودند و قرآن در میان آنها نازل شد تا آنها را از جهل آزاد کند از جمله تلاش برای رفع ستم از زنان. در مرحله بعد به روشن کردن اهداف مبحث پرداخته شده است. از جمله فهم واژه های کمابیش معمول اسلامی مثل القران، المشرف، وحی، جبرئیل، تبیین، تفسیر و تاویل، مکیه، مدنیه، ناسخ، اسباب النزول و الحروف الصباح. نکته دیگر آیاتی است که مستقیما به موضوعاتی نظیر موقعیت زن به عنوان آفریده خداوند، رئیس خانواده، کتک زدن زن برای مجازات، شاهد بودن زن، ارث، طلاق و ازدواج مجدد، جنسیت، استقلال زن و برابری در وقف، ویژگی خصوصی زن و ثروت پرداخته است که در آیات سوره آل عمران آیه 195 ، النساء آیه 32 ، الاحزاب آیه 34 و النحل آیه 97 ذکر شده اند . و یکی دیگر از نکات روش جلوگیری از سوء استفاده از جنسیت یا تفسیر از قرآن و پیشنهاد راه حل جایگزین است.

در مرحله بعد، که به صورت بحث گروهی یا همان آموزش کارگاهی است با همکاری سخنران آن جلسه متد (روش) بحث مشخص می شود. سپس ابزار کار را نام برده است از قبیل ماژیک برای نوشتن، چسب، کاغذ، کارت های رنگی و زمان جلسه را 4 ساعت تخمین زده است.