روز جهانی زن در تبریز: پس از سال 57

موضع‌گیری مسئولان حکومت، در آغازین روزهای انقلاب در ایجاد محدودیت برای حضور زنان در جامعه، عده‌ای از زنان را واداشت تا با تظاهراتی در هشتم مارس همان سال نسبت به سلب حقوق خویش واکنش نشان دهند.

تبریز نیز به عنوان یکی از نخستین شهرها در مطرح کردن خواسته‌های خود در این راستا، نقش شایسته‌ای ایفا کرد و به اجباری شدن حجاب اعتراض نمود. چنانچه تظاهرات معروف به «ضد اجباری شدن حجاب» پس از بازگشائی مدارس در بهار 58 نیز اوج گرفت و زنان و دختران تبریزی اعتراض شدید خود را نسبت به سلب آزادی در انتخاب پوشش نشان دادند. این تظاهرات در تبریز نیز همانند تهران و سایر شهر‌ها با عکس‌العمل عناصری که برای متفرق کردن آزادیخواهان حتی به چاقوکشی، اسیدپاشی و… روی آورده بودند، همراه بود. متاسفانه از این تظاهرات در تبریز که به گفته‌ی شاهدان عینی یکی از با‌شکوه‌ترین تظاهرات در نوع خود بود، فیلم یا عکسی در دست نیست.

با شروع روزهای سرخ آتش و خون در دهه‌ی 60 و در پی برخوردهای خشن و گسترده‌ای که هر نوع فعالیت اجتماعی را از مردم سلب نمود، مراسم روز جهانی زن در خانه‌ها و به صورت محفلی برگزار می‌شد. گفتنی است که چندی، گرامیداشت روز زن با عنوان مراسمی برای بزرگداشت پروین اعتصامی – همزمان با تولد وی دراسفند ماه- همراه شد. این مجالس زمینه‌ای به وجود آورد تا فعالین بیشتری حول مسائل اجتماعی، از جمله مسائل زنان گرفته تا شعر و ادبیات وهنر و موسیقی گرد هم آمده و باانگیزه‌ی بیشتری به فعالیت بپردازند.

چنانچه شاید زنان و دخترانی که هم اکنون در آموزشگاه‌های موسیقی تبریز مشغول تدریس هستند، نخستین اجراهای خود را در همان مجالس و در کودکی تجربه کرده‌اند.

همین محافل بود که از زیر آوار آن سال‌ها سربلند کرد و توانست فعالین سال‌های بعد خود را تربیت کند. در همین برنامه ها و مراسم از تاریخچه‌ی 8 مارس گرفته تا فعالیتهای زنان این خطه سخن به میان آمد تا تجاربی فراهم آورد که زنان تبریز بتوانند در فضایی مناسب‌تر، در بیرون از خانه‌ها به گرامیداشت روز جهانی زن بپردازند. چنانچه بلافاصله پس از برگزاری یکی از پربارترین برنامه‌های هشت مارس، در اسفند ماه 76، در منزل یکی از فعالان اجتماعی که جمع کثیری از زنان در آن شرکت داشتند، این فرصت پیش آمد که نشر آناس نیز به برپائی نمایشگاه کتاب در محوطه پاساژ تربیت _ مقابل دفتر این انتشارات _ روز جهانی زن را به بیرون از خانه‌ها بکشاند. این برنامه که تا سال 79 ادامه داشت، علاوه بر برپایی نمایشگاه کتاب ، با پخش فیلم با موضوع زنان و برگزاری جلسات نقد و بررسی آن فیلم‌ها و برپائی میزگردها با حضور زنان فعال و نویسنده و شاعر همراه بود. در سال 79 تعدادی از زنان زندانی تبریز نیز در معیت مسؤولین زندان، به بازدید از همین نمایشگاه پرداختند.

زنان تبریز بر آن بودند تا مراسم هرچه گسترده‌تری برگزار کنند. همین بازدید، زمینه‌ی برپائی چنین مراسمی را برای سال بعد فراهم آورد. مدیریت انتشارات آناس، فیروزه معینی پیشقدم شد تا با همراهی جمعی کثیری از زنان فعال، و با هماهنگی رئیس وقت زندان، مراسمی را در زندان مرکزی تبریز برگزار کند. در 17 اسفند سال 80، آمفی تئاتر زندان مرکزی تبریز، شاهد برپائی یکی از بی‌سابقه‌ترین مراسم گرامیداشت روز جهانی زن در کشور بود. از طرفی به مناسبت همین روز، به همت زنان با جمع‌‌آوری کمک‌مالی، چند تن از زنان زندانی را که به دلایل مسائل مالی در زندان به سر می‌بردند، آزاد شدند. این مراسمِ توام با شعرخوانی و سخنرانی و خواندن مقاله وهمچنین نمایشگاه کتاب و کارهای دستی زنان زندانی، تئاتر و میان‌پرده‌هایی با هنرنمائی زنان زندانی و زنان هنرمند تبریزی بود. در همین سالن بود که برای اولین بار (و آخرین بار تاکنون!!!) کنسرت موسیقی آذربایجانی زنان برای گروههای کثیری از زنان شرکت‌کننده در مراسم و زنان زندانی طنین انداخت.

در همین سال مراسمی نیز در سالن هلال احمر تبریز به کوشش عدیله پور طهماسبی، مسؤول گروه کوهنوری یاشیل یول تبریز به مناسبت 8 مارس برگزار شد.

در اسفندماه 81 عده‌ای از دختران جوان از جمله اولدوز صادق، مریم زرع چارکی و اکرم خوشوقت گردهم آمدند تا هشت مارس را در خانه‌ی جوان برگزار کنند. این عده که گروه خود را یاناشی ‌نامیدند، در همان سال و سال بعد جلسات بحث و گفتگو پیرامون مسائل زنان اعم از زبان زنانه، جنسیت، زن در ادبیات، خشونت علیه زنان و … ترتیب دادند.

اسفند ماه 83 مصادف با برگزاری نخستین کنگره‌ی علمی- فرهنگی زنان در تالار دکتر مبین تبریز ، به مناسبت روز زن در این شهر بود. این کنگره گسترده‌ترین مراسمی بود که تا به آن سال در تبریز و احتمالا در ایران برگزار شده است. به طوری که در آن بیش از 400 تن از زنان و مردان علاقمند به مسائل زنان، گرد هم آمدند. در این کنگره‌ی علمی – تحقیقی، مقالات و سخنرانی‌هایی در زمینه‌‌ی مسائل حقوقی زنان، مشکلات زنان در زمینه‌ی اشتغال، تاریخچه‌ی پرداخت فعالین سیاسی واجتماعی به مسائل زنان، و هم چنین چندین کار تحقیقی گروهی که به مناسبت هشت مارس تهیه شده بود، ارائه گردید. این کنگره با تلاش فرانک فرید _ دبیر کنگره _ و همراهی فعالان و علاقمندان مسائل زنان برگزار شد و در برپائی آن گروه‌های یاناشی، یاشیل یول و … نقش بارزی داشتند.

با این حال اداره‌ی ذیربط صادرکننده‌ی مجوز، شرط صدور مجوز را عدم استفاده از زبان ترکی در طی برنامه عنوان نموده و برگزاری آن را به دو روز پس از هشتم مارس موکول کرد و از برپائی نمایشگاه کتاب در کنارآن نیز ممانعت به عمل آمد. بدین ترتیب زنان تبریزی نتوانستند نخستین کنگره‌ی علمی- فرهنگی خود را به زبان مادری خود برگزار کنند.

همزمان با برگزاری کنگره، زنان نقاش و هنرمند نیز با برپائی نمایشگاه نقاشی در مجتمع فرهنگی-هنری تبریز به استقبال روز جهانی زن شتافتند. این نمایشگاه نیز بازدیدکنندگان زیادی داشت.

در طی سالهای 83 و 84 انجمن پژواک اندیشه با همکاری انجمن فراسو در سازمان ملی جوانان، مبادرت به برگزاری جلسات پرسش و پاسخی با تنی چند از زنان مسئول ادارات دولتی به مناسبت 8 مارس نمودند که با نمایشگاه کتاب نیز همراه بود، تا نهایتا طی سالهای بعد از برگزاری آن جلوگیری به عمل آمد.

همچنین هشتم مارس درسال84 به دعوت گروه کوهنوردی یاشیل یول و همکاری گروه آنیل، با گردهمائی در دامنه‌ی کوه ائینالی و کوهنوردی دسته‌جمعی صدها تن از زنان گرامی داشته‌ شد. این گردهمایی در قله‌ی کوه با سخنرانی چندین تن از فعالین زن در خصوص مسائل زنان، مشکلات حقوقی آنان و ارائه گزارشی از فعالیتهای اخیر زنان و پخش بروشور پایان یافت.

لازم به ذکر است مشابه این برنامه در اسفندماه 85 که خبر آن به طور گسترده در شهر پخش شده بود، با ممانعت مامورین انتظامی مواجه و از صعود زنان به کوه ائینالی جلوگیری شد.

اما در همین سال به یاری جمعی از دانشجویان دانشگاه تبریز، نمایشگاه عکس، کتاب و کاریکاتور با محوریت موضوع زن به مدت 5 روز در دانشگاه تبریز- 3 روز در دانشکده‌ی فنی دانشگاه و 2 روز در دانشکده شیمی- برگزار گردید. در این نمایشگاه که نام تلنگربرآن نهاده شده بود، بیوگرافی تعداد کثیری از زنان شاعر، نویسنده، هنرمند و هم چنین فعالین مسائل زنان در کشورهای خارج و نیز ایران به معرض نمایش گذاشته شد و فیلمهایی در این زمینه پخش گردید.

گفتنی است در 8 مارس همین سال برنامه‌ای نیزاز سوی گروه ادبی سهند در تالار شهید شفایی دانشگاه تبریز با شرکت بیش از 200 تن از دانشجویان و ارائه‌ی مقاله و شعر برپا گردید.

در این نوشته سعی بر آن بوده که از تمامی این برنامه‌ها نامی برده شود، با این حال می‌دانیم که به علت عدم گزارش و پوشش خبری مناسب، امکان دارد بخشی از آنها از قلم افتاده باشد. همچنین برگزاری مراسم گرامیداشت روز جهانی زن در طی همه‌‌ی این سالها در خانه‌ها تداوم داشته و دارد.

در پایان لازم به ذکر است که متاسفانه بعضی از فعالین قلم به دستِ خود محور ما، که همواره فقط فعالیتهای خودشان را مورد استناد قرار داده، فعالیتها و مراسم خود را که در تهران برگزار کرده‌اند (آن هم، نه تمامی مراسمی که در تهران برگزار شده) به نام مراسم روز جهانی زن در ایران! انعکاس می‌دهند. همگان می‌دانیم که به مناسبت 8 مارس در شهرهای شمالی کشور و در کردستان و شهرهای دیگر مراسمی ترتیب داده شده و می‌شود، اما با این وجود، این به اصطلاح«ایران مساوی تهران پنداران» ، به دلیل برخی از منافع و پاره‌ای از ملاحظات یا سهل‌انگاری، حاضر نیستند سراز لاک خود بیرون آورده و مناطق دیگر این مرز و بوم را نیز از نظر بگذرانند.

چنانچه تاریخ آذربایجان آزاداندیشانی چون میرزا حسین خان عدالت، دکتر رفیع خان امین- که مقالاتش را با نام مستعار فمینیست امضا می‌کرد- میرزا تقی خان رفعت و هم چنین خانم صاحب سلطان- که اولین انجمن زنان در تاریخ ایران را در یکصد و یک سال پیش درتبریز پایه گذاری کرد-هاجر تربیت، میرزا حسن خان رشدیه- که آموزش و پرورش نوین ایران مدیون اوست- و همینطور فعالیتهای همسرش توبا و دخترانشان شهناز آزاد و جمیله رشدیه و بسیاری دیگر را فراموش نکرده و نخواهد کرد، تاهمه فعالان در زمینه حقوق زنان نیز در تاریخ این مرز و بوم با آزادیخواهان و فعالین امروزی و هم چنین فردای ما دست در دست هم نهند تا به رغم اعمال تبعیض‌های مضاعف بر این خطه، تبریز همچنان شهر اولین‌ها باشد.