گذار: اگرچه تحقق حقوق بشر در یک جامعه تنها به اراده و خواست دولت‌ها وابسته نیست ، نقش دولت‌ها را در نقض و پایمال کردن آن نمی‌توان غیرقابل انکار دانست. با این‌حال به نظر می‌رسد، اتکاء حقوق بشر در یک جامعه بیش از دولت، به افکار عمومی است. از همین رو مدافعان حقوق بشر در جوامعی چون ایران، برای بهبود آن، از یک سو دولتمردان را مخاطب قرار داده و نسبت به نقض آن هشدار می‌دهند و از سوی دیگر با افکار عمومی از هر طریق ممکن در ارتباط هستند؛ هرچند به دلیل نداشتن رسانه‌ای مستقل، همچون سایر جریانات تحول‌خواه و دموکراسی‌طلب به شدت تحت فشار قرار دارند.
واقعیت این است که تحقق حقوق بشر تنها با مد‌نظر قرار دادن رویکرد نظارتی، به معنای واقعی، امکان‌پذیر نیست. البته بدیهی است که نظارت نهاد‌های بین‌المللی امری بسیار مهم و تاثیر‌گذار در تحقق حقوق بشر به شمار می‌آید و در فقدان یا بی‌توجهی چنین نهادهایی نسبت به نقض حقوق بشر در کشورها، حکومت‌ها با طیب‌خاطر و آسودگی نسبت به تداوم نقض حقوق بشر اهتمام می‌ورزند.
دیده‌بانی حقوق بشر در کشورها و تذکر نسبت به پیشگیری از نقض آن، یکی از عوامل تحقق حقوق بشر است. به میزان گسترش چنین مکانیزم‌های کنترلی در سطح بین‌المللی، چه در سازمان ملل متحد و چه توسط سایر مراجع، حکومت‌ها تحت کنترل و محدودیت بیشتری قرار می‌گیرند. در این زمینه، رسانه‌های مستقل با تنویر افکار عمومی، نقش مهمی بازی می‌کنند. در غیاب چنین رسانه‌هایی، دولت‌های متخلف، با توسل به اهرم‌های قدرت در حوزه اطلاع‌رسانی، افکار عمومی را با اخبار وارونه در اختیار می‌گیرند و حتی می‌کوشند به جای رو در رو شدن با مردم، جامعه را پشت سر خود قرار داده و از پشتیبانی آنها بهره‌مند گردند، یا حداقل افکار عمومی را دچار تشتت نمایند.
به‌هرحال تضمین حقوق بشر با رویکرد نظارتی یکی از راههای موثر و موفق برای تحقق حقوق بشر است. افزایش چنین نظارت‌هایی در عرصه بین‌الملل میتواند منجر به پیشگیری از نقض حقوق بشر گردد. در این نوشتار قصد برآن است تا تاکید شود که رویکرد موثر نظارت بر حقوق بشر در جوامع تا زمانی که ملازم با رویکرد نهادینه کردن حقوق بشر نگردد، بر‌غم تاثیرگذاری قابل توجه، لزوما به تحقق کامل آن منجر نخواهد شد.
همان طور که پیشتر اشاره شد، اتکاء حقوق بشر بیش از دولت‌ها به افکار عمومی است. تا زمانیکه جوامع، بستر مناسب برای حفظ، گسترش و ارتقاء آن را فراهم نیاورند، این مهم به مفهوم واقعی خود محقق نمی‌گردد.
به نظر می‌رسد اراده و نقش دولت‌ها برای حفظ و رشد حقوق بشر در جامعه، امری بسیار مهم و بدیهی است. چنین اراده‌ای میتواند موجبات فرهنگ‌سازی، شکل گیری آداب و مناسبات فردی و جمعی را در جامعه محقق سازد. اما واقعیت این است که که شکل‌گیری چنین اراده‌ای، در میان حکام کشورهای نقض کننده حقوق بشر، امری بعید و دور از ذهن است. لذا یکبار دیگر به نقش افکار عمومی و جامعه در تحقق حقوق بشر و رویکردی معطوف، متکی و متوجه به آن برمی‌گردیم.
رویکرد نهادینه کردن حقوق بشر، یکی از نگاه‌های هدفمند و تعیین کننده در تضمین حقوق بشر است که ابزار و راهکارهای خاص خود را می‌طلبد. نهادینه‌شدن حقوق بشر در هر جامعه‌ای مستلزم شکل‌گیری نهاد‌های مردمی (N.G.O) در آن جامعه است که در صورت همراه شدن با فعالیت‌های رسانه‌ای مستقل، میتواند گامی بسیار مهم به شمار آید.
شکل‌گیری نهاد‌های مدنی در میان اقشار مختلف مردم، دانش‌آموختگان، روشنفکران، دانشجویان، زنان و سایر گروه‌ها، با هدف بررسی و نظارت و تلاش برای تحقق حقوق بشر، نه تنها میتواند موجب کنترل حکومت در نقض حقوق بشر گردد، بلکه میتواند با فرهنگ‌سازی و رخنه کردن در باورهای عمومی و شکل‌گیری اعتقادات جمعی، حقوق بشر را به عنوان یک ارزش نهادینه سازد.
به نظر می‌رسد تا زمانیکه این مهم به عنوان یک ارزش و یک آرمان انسانی در جامعه تلقی نگردد، نمی‌توان به فراگیر شدن آن امیدوار بود. اگر در جامعه‌ای این موضوع، یک ارزش به شمار آید، قطعا حکومت‌ها در نقض این ارزش ملی دچار مشکلات داخلی بسیاری خواهند شد که مشروعیت خود را بر پایه و متکی به رعایت آن تصور خواهند کرد. اما تا زمانیکه حقوق بشر به عنوان امری ناشناخته یا امری غیر بومی و متفاوت از فرهنگ ملی جامعه تلقی گردد، تحقق آن حتی با توسل و بهره‌گیری از اهرم‌های نظارتی بین‌المللی امری بعید خواهد بود.
واقعیت این است که برای رسیدن به مرحله ارزش‌سازی اصول جهانی حقوق بشر در جوامع اسلامی، تلاش مضاعفی لازم است. چراکه از سویی، برخی اسلام‌گرایان افراطی با تاثیرگذاری بر مبانی فکری و ایدئولوژیکی در جامعه، مانعی برای این ارزش‌سازی هستند و اساسا اسلام و حقوق بشر را در مقابل هم
می گذارند و از سویی دیگر، نشان دادن سازگاری اسلام و حقوق بشر نیز تلاش مضاعف روشنفکران مذهبی این جوامع را لازم دارد که با تلاش روشنفکران مذهبی در این راستا و پیوند خوردن آن با تلاش مدافعان حقوق بشر، مسیر هموارتر خواهد شد.
نهادینه‌کردن حقوق بشر به عنوان راهی مطمئن و لازم برای تضمین این مهم در ایران، امری دشوارتر است؛ چرا که فعالیت مدافعان حقوق بشر و نیز روشنفکران با تهدیدات بسیاری مواجه است. این تهدیدات گاهی به عنوان مانعی جدی سد راه این افراد قرار می‌گیرد. بر این اساس و به عنوان راهی فرارو، می‌توان مختصرا اشاره کرد که نهاد سازی و تشکیل N.G.Oها، در کنار دستیابی به رسانه‌ای مستقل که در جهت ترویج، تبلیغ و برای فرهنگ سازی کوشش کند، میتواند گامی موثر باشد. استیفای حقوق بشر نیازمند اراده‌ای ملی و حمایتی بین‌المللی است. بدیهی است که بنا به شرایط موجود کشور، تحقق این مهم، هرچند دشوار و هزینه‌دار بنظر می‌رسد، امری بعید نیست و در صورت ایجاد امکان و ابزار، افق بسیار روشنی پیش روی ماست .
+ There are no comments
Add yours