تشدید ضربه‌های شلاق بر کودکان فقیر با هدفمند شدن یارانه‌ها

1 فروردین 1389

ایلنا (سمیه جاهد): هدفمندی یارانه‌ها با کسی تعارف ندارد، آن‌چنان خاصیت قلع و قمعی خود را بر روی کودکان فقیر و در معرض آسیب نشان خواهد داد تا دیگر نامی از هدفمند شدن به میان نیاید بلکه حذف یارانه‌ها جای آن را بگیرد.

نیمه دوم سال 87زمزمه‌هایی پیرامون هدفمند کردن یارانه‌ها به گوش رسید و در سال 88 نیز به تدریج صفحات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی روزنامه‌ها و سایت‌های خبرگزاری و اطلاع‌رسانی را به خود اختصاص داد.
بحث هدفمند کردن یارانه‌ها و یا همان سیاست حذف یارانه از روی کالاهای اساسی اغلب کارشناسان و صاحب‌نظران را به تکاپو انداخت تا پیرامون آن اطلاع‌رسانی کرده و گوشزدهایی را به مجریان آن ارایه دهند.

اغلب انجمن‌هایی که با گروه‌های آسیب‌پذیر جامعه سر و کار داشته و حتی نماینده‌های مجلس نیز نگران قشر فقیر و آسیب‌پذیر جامعه بودند که در اثر هدفمند کردن یارانه‌ها، دچار چه معضلاتی می‌شوند.

اکثر کارشناسان منتقد که به دنبال گوش‌ شنوایی برای بیان زنگ خطرها بودند همچنان نگران اجرای این طرح بوده و چشم انتظار اثرات حاصله از هدفمند کردن یارانه‌ها هستند، اگرچه این صاحب‌نظران طی سنوات گذشته تمام پیش‌بینی‌ها و اثرات سوء این طرح‌ها را گوشزد کرده بودند.

پیامدی که برای کودکان اندیشیده نشد

جاوید سبحانی عضو هیات مدیره انجمن حمایت از حقوق کودکان با اعلام نگرانی‌هایی از اجرا شدن طرح هدفمند کردن یارانه‌ها اعلام کرده بود: مطابق با یک ماده از کنوانسیون جهانی حمایت از حقوق کودکان، منافع عالی کودک باید در هر سیاست‌گذاری مد نظر قرار گیرد اما با وجود آنکه لایحه هدفمند کردن یارانه‌ها یک تغییر اقتصادی شدید در کلان کشور به وجود می‌آورد، متاسفانه در مورد حقوق کودکان در این لایحه تدابیری اندیشیده نشده است.

او با بیان اینکه متاسفانه این نگرانی وجود دارد که اجرای طرح هدفمند کردن یارانه‌ها مانند عملکرد و نتیجه برنامه تعدیل اقتصادی که بیشترین آسیب را متوجه زنان و کودکان کرده شود اضافه کرده بود: مطابق با تجربه‌های جهانی و به اعتقاد تمام اقتصاددانان، شکل نادرست اجرایی کردن این چنین برنامه‌های حمایتی، بخشی از گروه‌های آسیب‌دیده را در معرض انواع شدیدتری از آسیب‌ها قرار می‌دهد که از جمله می‌توان به زنان و کودکان فقیر اشاره کرد.

این فعال حوزه کودکان که نگرانی‌های زیادی از اجرای نادرست این طرح و احتمال کاهش تامین خدمت رفاهی کودکان را طی مصاحبه با خبرنگار ایلنا مطرح کرده بود ادامه داده بود: با زیاد شدن هزینه‌های خانوار، خانواده‌ها نسبت به پرداختن به کودکان، نیازها، مسایل تربیتی و بهداشتی‌شان غافل شده و بخشی از هزینه‌هایی را که برای رفاه کودکان لازم است تامین نمی‌شود چرا که توانایی خانواده‌ها برای حمایت چند درصدی از کودکان نیز به کمترین درصد ممکن می‌رسد.

عضو هیات مدیره انجمن حمایت از حقوق کودکان خاطر نشان کرده بود: وقتی مکرر اعلام می‌کنیم که ملاحظات مربوط به کودک در برنامه‌ریزی‌های کلان کشور وجود ندارد، این اطمینان نیز حاصل شده که در لایحه هدفمند کردن یارانه‌ها نیز برای کودکان تدابیری نشده و حتی پیامد اجرای آن برای کودکان نیز سنجیده نشده است.

شوک خطرناک بر روی کودکان فقیر

آنچه که صاحب‌نظران نسبت به آن واکنش شدید نشان داده‌اند، افزایش فقر خانواده‌های با درآمد پایین و در نتیجه اعمال اجبار از سوی این خانواده‌ها برای کار در کودکان است به طوری که سبحانی عضو هیات مدیره انجمن حمایت از حقوق کودکان طی سنوات گذشته به خبرنگار ایلنا تاکید کرد: با اجرای هدفمند کردن یارانه‌ها و وارد آمدن شوک به دهک‌های ناشناخته و فقیر در جامعه، تعداد کودکان کار و خیابان زیاد می‌شود.

او با پرداختن به ابعاد دیگری از پیامدهای احتمالی طرح فوق پرداخته و تصریح کرده: با این طرح تغییرات اجتماعی و اقتصادی در طبقات پایین جامعه که مقاومت لازم را برای این تغییرات ندارند، ایجاد کرده و شوک مضاعفی به آنها وارد می‌شود؛ این شوک آن‌چنان شدید است که بر روی دهک‌های فقیر و پایین جامعه که مهارت لازم برای مقابله با این تغییر و تورم را ندارند بسیار خطرناک است.
این عضو هیات مدیره انجمن حمایت از حقوق کودک با اشاره به اجرای سیاست‌های گوناگونی که در سال‌‌های گذشته در کشور اعمال شده گفته بود، ‌در دهه قبل و در دوران جنگ، با سیاست‌های حمایتی اعمال شده بر خانواده‌ها شاهد افزایش زاد و ولد در خانواده‌ها با درآمد پایین بودیم که در ادامه با شروع جنگ و تغییرات صد و هشتاد درجه‌ای برنامه‌ها دچار تورم شدید و مشکلات معیشتی شدیم که حتی با فشار آمدن این بار مضاعف، کودکان نیز با آمدن به خیابان‌ها به کار بر سر چهارراه‌ها مشغول شدند.

سبحانی یادآور شده بود که با تشدید کار کودکانی که در خانواده‌های هفت ـ هشت نفری زندگی می‌کنند به انواع آسیب‌های اجتماعی دیگر نیز دچار می‌شوند به طوری‌ که اگر پیامدهای طرح هدفمند کردن یارانه‌ها بررسی و پیش‌بینی نشود، یک نقص ساختاری در زندگی کودکان همانند تبعات حاصل از اجرای طرح مشابه در دهه‌های گذشته ایجاد می‌شود.

حوادث ناگواری در کمین کودکان و خانواده های فقیر است
قانون هدفمند کردن یارانه‌ها که نگرانی‌های گسترده‌ای را در میان کارشناسان و حتی برخی از مسئولان به دنبال داشته، به دنبال همراه شدن آن با خط فقرهای اعلامی در نیمه دوم سال 88 که 700 یا 900 هزار تومان برآورد شده باعث به وجود آمدن موج دیگری از نگرانی‌ها شد.

مدیرعامل سابق انجمن حمایت از حقوق کودکان که همواره هشدارهای جدی نسبت به پیامدهای اجرای هدفمند کردن یارانه‌ها و تاثیر آن بر روی کودکان فقیر داشته اعلام کرده بود: با توجه به آنکه دولت در سنوات گذشته کمتر دغدغه‌های اجتماعی داشته و سیاست‌های جبرانی مربوطه را در برنامه‌های اجرا شده مد نظر قرار نداده، به نظر می‌رسد که به واسطه خط فقراعلام شده در خانواده‌های شهری و سایر خانواده‌ها،‌اتفاقاتی در انتظار کودکان باشد که چندان به نفع آنها نیست.

او با اعلام اینکه نه تنها در طرح هدفمند کردن یارانه‌ها بلکه در سایر طرح‌های پیشنهادی و اجرایی دولت، ساز و کارهای حمایتی برای کودکان پیش‌بینی نشده است اضافه کرده :‌ به طور حتم اجرای این طرح به کاهش امکانات توانمندسازی و حمایتی از کودکان منجر می‌شود به طوری که شرایط کودکان فقیر و در معرض آسیب از شرایط فعلی بدتر می‌شود.

بر اساس اعلام این فعال حقوق کودکان در حال حاضر مطابق با برآوردهای صورت گرفته حدود 14 میلیون نفر زیر خط فقر هستند که از این تعداد، چهار میلیون کودک در زیر خط فقر مطلق به سر می‌برند به طوری‌که آمار به نوعی با آمار کودکان خارج از چرخه تحصیل نیز هم‌خوانی
داشته و مطابق با سرشماری سال 85، بیش از 5/3 میلیون کودک از چرخه تحصیل خارج هستند.

تشدید سوء استفاده از کودکان

یزدانی آسیب‌های وارده به کودکان را نه تنها از نظر کمی بلکه توام با شاخص‌های کیفی دانسته و در گفت‌وگو با ایلنا تصریح کرده بود: اگرچه تعداد کودکان کار و خیابان در سال‌های گذشته رشد داشته در عین حال با اجرای این طرح به طور جدی شاهد مهجور ماندن کودکان مدرسه‌ای و حضور کودکان کار در خیابان هستیم که برای دست‌فروشی و یا سایر کارهای دیگر به خیابان‌ها آمده و در کنار این معضلات وضعیت سوء‌استفاده از کودکان، فساد و اعتیاد بر روی آنها نیز تشدید می‌شود.

مدیرعامل سابق انجمن حمایت از حقوق کودکان به فقرغذایی و بهداشتی کودکان نیز در راستای اجرای هدفمند کردن یارانه‌ها و خط فقر اعلام شده پرداخته و ادامه داد: به عنوان نمونه در صورتی که یارانه‌ سوخت برداشته شود، با افزایش قیمت این کالا،‌میزان مصرف خانواده‌های فقیر کاهش پیدا نمی کند چرا که سوخت در سبد هزینه‌های خانوارهای فقیر از جمله کالاهای کم کشش بوده که میزان مصرف آن، حساسیت چشم‌گیری نسبت به تغییرات قیمت نداشته است.

به گفته یزدانی وجود فشارهای اجتماعی و اقتصادی از دلایل اصلی تثبیت شده در کودک‌آزاری به حساب می‌آید که با افزایش فشار بر روی خانواده‌های فقیر و آسیب‌پذیر، درصد خشونت بر روی کودکان نیز اضافه می‌شود.

این فعال حقوق کودکان در ادامه در پاسخ به این سئوال که طرح هدفمند کردن یارانه‌ها با وجود خط فقر موجود تا چه میزان عمل به کنوانسیون حمایت از حقوق کودکان را تحت تاثیر قرار می‌دهد اعلام کرده بود: به طور حتم مواردی در کنوانسیون که با حوزه رفاه اقتصادی و اجتماعی کودکان ارتباط نزدیک دارد، تحت تاثیر قرار می‌دهد؛ به عنوان نمونه ماده 32 این کنوانسیون که ناظر بر کار کودک بوده، از چنین سیاست‌هایی متاثر می‌شود و آن بخش از پایان‌نامه که بر لزوم آموزش همگانی کودکان اشاره شده نیز تحت تاثیر این طرح‌ها نادیده گرفته می‌شود.

هدفمند کردن یارانه‌ها و نادیده گرفتن پیمان‌نامه حمایت از حقوق کودکان

به نظر می‌رسد که اجرای هدفمند کردن یارانه‌ها شلاق محکمی بر روی کودکان فقیر و در معرض آسیب باشد که بر تن نحیف آنها خورده می‌شود.

داریوش قنبری نماینده مجلس و عضو کمیسیون اجتماعی نیز پیرامون این معضل اعلام کرده بود که حذف یارانه ها به خانواده های فقیر و کم در آمد جامعه فشار مضاعفی وارد کرده و کودکان را بیشتر از گذشته به سمت کارو نان آوری مجبور می کند ،چرا که خانواده های این قبیل از کودکان چاره های جز این ندارند که از کودکان خود به عنوان یک عنصر اقتصادی به عنوان کسب روزی استفاده کنند.
او تاکید کرده بود که با توجه به افزایش ظریب جینی در کشور که نشان دهنده فقرو فاصله طبقاتی بوده ،اجرای چنین طرحی کودک را از فرصت های عادلانه و مساوی برای سلامت ،تحصیل و زندگی سالم محروم می سازد.

مطابق با آنچه که اغلب انجمن‌ها وصاحب‌نظران اعلام کرده‌اند، پیش‌بینی می‌شود که عملکردهای فعلی و آنچه که به دنبال اجرای هدفمند کردن یارانه‌ها صورت خواهد گرفت، عملکردها نسبت به مفاد پیمان‌نامه حمایت از حقوق کودکان مغایرت جدی داشته باشد. با این حساب به نظر می‌رسد که پیامدهای اجرای این طرح و حتی شیوه اجرای آن از سوی دولت به درستی سنجیده نشده و یکی از نگرانی‌های عمیق فعلی در مورد اجرای آن، تشدید احتمالی و حتمی فقر کودکان است.
همچنین شواهد نشان می‌دهد که متاسفانه در صورت اجرای نهایی طرح فوق باید در انتظار موج جدیدی از آسیب‌های اجتماعی در کشور باشیم.