سیمین بهبهانی: از مدرسه ناموس تا کاندیداتوری جایزه نوبل ادبی

نوشین احمدی خراسانی-27 تیر 1389

مدرسه فمینیستی: فرازهای زندگی و آثار ماندگار سیمین بهبهانی، بانوی شعر و غزل ایران فراوان است و از ظرفیت یک متن مختصر بیرون. اما ما در مدرسه فمینیستی به بهانه تولد 83 سالگی ایشان تلاش کرده ایم در حد بضاعت و امکانات مان، مختصری از احوالات و آثار ایشان را گرد آورده و منتشر سازیم:

ــ سیمین بهبهانی ( سیمین خلیلی) در 28 تیرماه 1306 خورشیدی از پدری روزنامه نگار، نویسنده و منتقد سیاسی، و مادری حق خواه، مدافع برابری و فعال جنبش زنان، در محله همت آباد تهران دیده به جهان گشود.

ــ فخرعظما ارغون (1277 – ۱۳۴۵ خورشیدی) مادر سیمین بهبهانی، شاعر، نویسنده و روزنامه نویس مستقل دوران خود بود. وی دختر مرتضی قلی ارغون (مکرم السلطان خلعتبری) بود. فخر عظما ارغون (فخر عادل خلعتبری) فارسی و عربی و فقه و اصول را در مکتبخانه خصوصی خواند و با متون نظم و نثر آشنایی کامل داشت و زبان فرانسه را نیز زیر نظر یک مربی سوئیسی آموخت و به عنوان معلم زبان فرانسه در آموزش و پرورش خدمت می‌کرد. فخرعظمی (فخر عادل خلعتبری) از زنان پیشرو جنبش زنان ایران و از شاعران موفق زمان خود بود و در «انجمن نسوان وطن خواه» عضویت داشت (۱۳۰۴- ۱۳۰۸). از سال ۱۳۱۱ سردبیر روزنامه آینده ایران بود و در سال ۱۳۱۴ مجله بانوان را منتشر کرد. او همچنین در زمان رضاشاه عضو فعال «کانون بانوان» و از شهریور ۱۳۲۰ از اعضای حزب دموکرات ایران بود.

ــ پدر سیمین بهبهانی به نام عباس خلیلی مدیر روزنامه اقدام و نویسنده بوده است. عباس خلیلی (۱۲۷۲ نجف – ۱۳۵۰ تهران) به دو زبان فارسی و عربی شعر می‌گفت و حدود ۱۱۰۰ بیت از ابیات شاهنامه فردوسی را به عربی ترجمه کرده بود و در ضمن رمان‌های متعددی را هم به رشته تحریر درآورد که همگی به چاپ رسیدند. عباس خلیلی از خانواده ای فرهنگی و تجددخواه بود. عموی عباس خلیلی، حاج میرزا حسین حاج میرزاخلیل مشهور به میرزا حسین خلیلی تهرانی نام داشت که از رهبران مشروطه بود. همچنین علامه ملاعلی رازی خلیلی تهرانی پدربزرگ اوست.

ــ سیمین بهبهانی در سال 1311 خورشیدی برای تحصیل دانش به مدرسه «ناموس» رفت.

ــ سال 1318 وارد دوره دبیرستان شد.

ــ در سال 1330 خورشیدی به استخدام آموزش و پرورش درآمد و حدود 30 سال معلمی کرد.

ــ سال 1337 خورشیدی، سال ورود خانم بهبهانی به دانشکده خقوق است.

ــ در سال 1341 از دانشکده حقوق دانشگاه تهران در رشته قضایی فارغ التحصیل شد.

ــ از دوازده سالگی سرودن شعر را آغاز کرد و در چهارده سالگی شعرهایش را در مدرسه خواند.

ــ آشنایی خانم بهبهانی با موسیقی از سن سیزده سالگی بود و آموزش موسیقی را با نواختن چندقطعه فرنگی نزد ایرج عباسی آغاز کرد.

ــ به سال 1325 با حسن بهبهانی ازدواج کرد و صاحب سه فرزند شد به نامهای : علی (1326)، حسین (1328)، و یک دختر به نام امید (1333).

ــ زندگی مشترک با حسن بهبهانی پس از بیست و اندی سال، (1349) به جدایی می انجامد.

ــ پس از جدایی از حسن بهبهانی، در سال 1349 خورشیدی با منوچهر کوشیار ازدواج کرد.

ــ پس از چهارده سال زندگی مشترک و توأم با عشق، منوچهر کوشیار در سال 1363 دیده بر جهان فرو می بندد.

__ او دارای سه فرزند، دو پسر و یک دختر است. او خودش می گوید: « تنها دلبستگی‏ام به زندگی شعر است و سه فرزند، سه خورشید که از ورای سالیان نوجوانی‏ام تا این خستگی و رخوت میانسالی بر من تابنده و نوازشگرند. نخستین پسرم علی شعر زنده‏ی من است.»

آثار و مکتوبات سیمین بهبهانی:

ــ اولین مجموعه اشعار خانم بهبهانی «سه تار شکسته» در سال 1329 خورشیدی وقتی که 24 سال اش بود منتشر شد. این مجموعه، شعرهایی را که از 14 سالگی تا 20 سالگی سروده بود را شامل می شد.

ــ دومین اثر منتشر شده ایشان «جای پا» در سال 1335 خورشیدی به چاپ رسید.

ــ سیمین بهبهانی کتاب «چلچراغ» را به سال 1336 منتشر کرد.

ــ « مر مر » چهارمین اثر سیمین بهبهانی است که در سال 1341 راهی بازار کتاب شد.

ــ اثر بعدی خانم بهبهانی با نام «رستاخیز» در سال 1352 خورشیدی منتشر گردید.

ــ «خطی ز سرعت و از آتش» به سال 1360 چاپ و راهی بازار کتاب شد.

ــ در سال 1362 کتاب «دشت ارژن» به چاپ رسید.

ــ «گزینه اشعار » خانم سیمین بهبهانی که در سال ۱۳۶۷ به چاپ رسید، پس انتشار با استقبال خوانندگان روبرو می شود.

ــ کتاب «درباره هنر و ادبیات» به قلم سیمین بهبهانی، یکی دیگر از آثار گرانقدر غزلسرای نام آور میهن ماست که سر انجام در سال ۱۳۶۸ خورشیدی به بازار کتاب عرضه شد.

ــ در سال 1369 خورشیدی یعنی شش سال پس از درگذشت غیرمنتظره منوچهر کوشیار همسر سیمین بهبهانی، انتشارات زوار کتابی متفاوت از خانم بهبهانی به چاپ رساند که در واقع سرگذشت زندگی خصوصی اش و نیز زندگی مشترک اش با منوچهر کوشیار بود. نام کتاب «آن مرد، مرد همراهم » است.

ــ «کاغذین ‌جامه» از دیگر آثار خانم بهبهانی است که به سال ۱۳۷۱ خورشیدی به علاقمندان آثار ایشان عرضه شد.

ــ در سال 1373 نیز اثری از بانوی شعر و غزل ایران به روی پیشخوان کتابفروشی ها رفت به نام «کولی و نامه و عشق».

ــ «شاعران امروز فرانسه» برگردان متنی از پیر دوبوادفر ، به فارسی است که توسط خانم بهبهانی صورت گرفت و نخستین چاپ آن در سال 1373 و چاپ دوم کتاب در سال ۱۳۸۲ خورشیدی منتشر گردید.

__ عاشق تر از همیشه بخوان، نیز مجموعه دیگر از اشعار سیمین بهبهانی است که توسط نشر مروارید در سال 1373به چاپ رسیده است.

ــ «یک دریچه آزادی» عنوان کتاب دیگری است به قلم سیمین بهبهانی که در سال ۱۳۷۴ خورشیدی چاپ و در فضای ادبی ایران اثرگذار شد.

ــ «با قلب خود چه خریدم؟» عنوان زیبای کتابی است از سیمین بهبهانی که در سال ۱۳۷۵ خورشیدی در ویترین کتابفروشی ها جای گرفت.

ــ انتشار کتاب «مجموعه اشعار» در سال 1388 از جمله آثار ارجمند خانم سیمین بهبهانی است که توسط نشر نگاه منتشر شده است.

__« یکی مثلا این که…» کتابی دیگر از سیمین خانم است که نشر البرز در سال 1379 منتشر کرده است.

ــ «یاد بعضی نفرات» که به قول خود خانم بهبهانی «نه تنها “بررسی” و “نقد” بل یادگزاره یی است که از سر صداقت و مهر » به نگارش درآورده اند حاوی نظرات و خاطرات و قضاوت های خانم بهبهانی در باره آثار بسیاری از شاعران و ادیبان و نویسندگان ایران است. این کتاب ارزنده در سال 1386 خورشیدی توسط نشر نگاه منتشر شد.

__ دوباره می سازمت وطن، با همکاری سارا خلیلی (مترجم)، مایکل بی یرد (ویراستار)، سیمین بهبهانی (شاعر) توسط نشر سخن در سال 1388 منتشر شد.

__ زنی با دامنی شعر، جشن نامه سیمین بهبهانی، توسط نشر نگاه در سال 1383، به کوشش علی دهباشی منتشر شد که در مورد سیمین خانم و اشعار و زندگی وی بود.

__ کتاب «گهواره سبز افرا» که توسط احمد ابومحجوب توسط انتشارات ثالث، در سال 1382 منتشر شد نیز در مورد سیمین خانم بهبهانی و اشعار و زندگی اوست.

برخی از جوایز و تقدیرها از سیمین بهبهانی

اشعار و غزلیات سیمین بهبهانی تاکنون به زبان های مختلف ترجمه و منتشر شده است از جمله:

گزینه شعر «جامی گناه» او به زبان انگلیسی ترجمه و در دانشگاه نیویورک منتشر شد.

◀️  ترجمه 102 شعر او به زبان آلمانی در مجموعه ای به نام «آن سوی واژه ها»

سیمین بهبهانی، تاکنون برنده ده ها جایزه علمی و آکادمیک به خاطر اشعار و غزلیات اش شده است. از جمله:

__ 25 دی 1383 برنده جایزه بیژن جلالی، هیات داوران سومین جایزه شعر بیژن جلالی متشکل است از صفدر تقی زاده، احمد جلیلی، بهاالدین خرمشاهی، شمس لنگردی، کامیار عابدی، کامران فانی، جواد مجابی و علی میرزایی بود که در این سال خانم سیمین بهبهانی این جایزه را از آن خود کرد.

__ زن برگزیده سال 1377 از سوی کنفرانس پژوهش های زنان ایران

__ برنده جایزه لیلیان هیلمن و راشیل هامت از سوی سازمان نظارت بر حقوق بشر در 1378

__ اهدای جایزه به سیمین بهبهانی در دانشگاه استنفورد آمریکا

__ 24 دی 1382 تجلیل از سیمین بهبهانی در جایزه شعر کارنامه به خاطر به خاطر یک عمر تلاش در حوزه شعر و ادبیات تجلیل به عمل خواهد آمد.

__ 8 مارس 1386 بزرگداشت سیمین بهبهانی توسط کتابخانه صدیقه دولت آبادی و بهره برداری از تندیس سیمین بهبهانی، کاری از امیر محمد قاسمی زاده

__ شهریور 1386 در نخستین شماره نسخه الکترونیکی مجله “سالت” استرالیا، شعری از “سیمین بهبهانی” منتشر شد. مجله “سالت” برای نخستین بار در سال 1990 و به صورت چاپی منتشر شد اما سابقه این نشریه در واقع به دهه 1980 باز می گردد .در این شماره، شعر “گفتی که یک حبه است” از خانم بهبهانی با ترجمه علی علیزاده و جان کینسلا به همراه بیوگرافی کوتاهی از ایشان انتشار یافته است.

__ 3 دی ماه 1387 در مراسم اهدا جایزه شعر زنان ایران به نام «خورشید»، لوح تقدیر یک عمر فعالیت ابدی به سیمین بهبهانی تعلق گرفت. سپیده جدیری در هنگام اهدای این جایزه به سیمین بهبهانی گفت: خانم بهبهانی نیازی به این جوایز ندارند این جوایز ما هستند که از خانم بهبهانی اعتبار می گیرند.

__ در دسامبر 1999 خانم بهبهانی با مدال کارل فون اوسی یتسکی به خاطر شهامت مدنی شان مورد قدردانی قرار گرفت. این مدال از طرف جامعه بین المللی حقوق بشر/ شاخه آلمان، در خانه فرهنگهای جهان به ایشان اهدا شد و بسیار مورد توجه مطبوعات آلمانی قرار گرفت.

___ 2 بهمن 1387 سیمین بهبهانی جایزه سیمون دوبووار را به نمایندگی از کمپین یک میلیون امضاء در فرانسه دریافت کرد. این مراسم در کافه «سن ژرمن ده‌پره» و با حضور کریستین ماری آلبانل وزیر فرهنگ و ارتباطات فرانسه و گروهی از فعالان حقوق زنان در پاریس برگزار شد.

__ انجمن بین المللی ایران شناسی، به نام سیمین بهبهانی، جایزه کتابی را بنیاد گذاشته است.

__ سیمین بهبهانی در سال 1999 و 2002 کاندید جایزه نوبل ادبیات بوده است.

__ 12 ژوئن 2010 بنیاد ملی دموکراسی، جایزه سالانه دموکراسی را به جنبش سبز ایران اهدا کرده است. در این مراسم، این بنیاد سیمین بهبهانی را بعنوان نماد جنبش مردم ایران بر گزیده و بطور غیابی از وی تجلیل کرد.

سیمین بهبهانی و لعبت والا