روزی که برای تمام کودکان ایران‌زمین نیست / سمیه جاهدعطائیان

17 مهر 1389

ایلنا: یک روز از 365 روز سال برای کودکان است، اگر شانس و اقبال با کودکی یار باشد که کل 365 روز را کودکی می‌کند در غیر این صورت حتی از حس کودکی خود هم سهمی نمی‌برند.

در ایران 16 مهر روز کودکان است که برابر با 8 اکتبر این روز در سراسر جهان روز جهانی کودک نام‌گذاری شده است.

تعدادی از کودکان ایرانی، تنها همین روز «عزیزپرورده» می‌شوند و سراسر این روز را همراه با صرف پفک، چیپس، تخمه و.. پای کارتون‌ها و فیلم‌های مختلف روز کودک می‌نشینند، امروز دیگر شکی ندارند که پدر و مادرشان بابت خیره شدنشان به تلویزیون به آنها غر نمی‌زند.

کودکان دیگر به بهانه این روز هم که شده از پشت ویترین‌های پر زرق و برق مغازه‌ها، گرانقیمت‌ترین اسباب‌بازی را از آن خود کرده و در کنار آن دست پر مهر پدر یا مادر را بر روی پیشانی خود حس می‌کنند اما کودکان دیگری حتی 16 مهر هم آزار می‌بینند، از تلویزیون محروم می‌شوند، گوشه خیابان کار می‌کنند؛ انگشتان کوچکشان همچنان گره‌های نخ را به روی قالی سفت می‌کند؛ بچه‌داری می‌کنند و هزاران هزار کودک در گاراژ و کارگاه‌ها رنگ آفتاب، اسباب بازی، استراحت و.. را نمی‌بینند.

ایران هفده سال است که به کنوانسیون بین‌المللی حقوق کودک پیوسته اما با این وجود حتی کمتر از 15 درصد از کودکان و خانواده‌هایشان با این قانون آشنا هستند.

در شرایطی که بیش از 50 درصد از والدین ایرانی تنبیه بدنی کودکان را حق طبیعی خود می‌دانند، 30 درصد از کودکان یک تا پنج سال در معرض آزارهای جسمی هستند، 53 درصد از آزاررسان‌های پر و پا قرص کودکان پدران و 90 درصد آزارها توسط پدر و مادر و یا ناپدری و نامادری و در فضای خصوصی منزل صورت می‌گیرد؛ وقتی 70 درصد از تماس‌ها با اورژانس اجتماعی (123) به دلیل کودک‌آزاری بوده، با وجود آنکه امسال حدود 300 هزار کودک از تحصیل بازمانده‌اند و آمار کودکان خارج از چرخه تحصیل در مدارس، دورنمای خوبی ندارد، در چنین شرایطی می‌خواهیم روز جهانی کودک را تبریک بگوییم!

وجود یک میلیون و 400 هزار کودک کار در کشور که هفت هزار کودک کار مربوط به تهران هستند، افزایش مادرانی که نمی‌خواهند مادر و همسر فداکار باشند و سایر موارد نشان از وجود خلاءهای زیادی در حوزه کودکان دارد.
در عین حال علی‌رغم خلاءهای بی‌شمار ،براساس گفته صاحب نظران، پیمان‌نامه حقوق کودک به کتابچه‌ای فاقد اهمیت در کشور تبدیل شده که در حال حاضر در میان سایر کتاب‌ها و قوانین خاک می‌خورد.

تعدادی از فعالان و صاحب‌نظران در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا به پیمان‌نامه حقوق کودک اشاره و به موضع دولت در قبال آن انتقاداتی دارند.

شاید روز جهانی کودک فرصتی برای ورق زدن یا یک نگاه اجمالی بر روی پیمان‌نامه حقوق کودک باشد. غفلت نکنیم!

«مرجع ملی کنوانسیون حقوق کودک» شفاف‌سازی کند

ثریا عزیزپناه عضوهیات مدیره انجمن حمایت از حقوق کودکان در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا، اعلام می‌کند: برای فعالان حقوق کودک اهمیت دارد که در روز جهانی کودک، برای احقاق حقوق از دست رفته کودکان و رفع نابرابری‌هایشان به صورت یکصدا، رسا، شفاف و بهتر از هر زمان دیگری فریاد زده تا این مسئله به اولویت اصلی سیاست‌گذاری‌ها تبدیل شود.

او با اشاره به پیمان‌نامه حقوق کودک می‌گوید: ایران از سال 1372 پیمان‌نامه را با شروطی پذیرفته و اصل پیوستن ایران به این کنوانسیون جهانی گام بلندی است اما در کنار این مسئله متاسفانه هنوز قوانین اجرا شده در مورد کودکان و مباحث مهمی همچون آموزش، سلامت و … خلاءهای زیادی به چشم می‌خورد؛ این در حالی است که بحث نحوه اجرای این قانون اهمیت زیادی داشته و تکالیف زیادی بر دوش دولت است.

عضو هیات مدیره انجمن حمایت از حقوق کودکان در مورد بخش دوم پیمان‌نامه حقوق کودک «ماده 42» اشاره کرده و ادامه می‌دهد: دولت‌های عضو این کنوانسیون مطابق با این ماده قانونی موظف هستند که از طریق موثر و مفید، اصول و مفاد پیمان‌نامه را به نحو یکسان به کودکان و بزرگسالان آموزش داده و حتی در این زمینه اطلاع‌رسانی کنند اما متاسفانه با وجود ملی بودن رسانه ملی، از این ظرفیت برای اطلاع رسانی در این زمینه به کودکان استفاده نمی‌کنند، این در حالی است که تلویزیون، در دسترس‌ترین و بهترین وسیله برای اطلاع‌رسانی و آموزش است و می‌توان با تهیه فیلم و مستند مفاد پیمان‌نامه را به اطلاع‌ کودکان و بزرگسالان رساند.

این فعال حقوق کودک در ادامه از وجود مرکزی تحت عنوان «مرجع ملی حقوق کودک»‌ به تولی‌گری وزارت دادگستری خبر داد و تاکید کرد: هیات وزیران در جلسه سیزدهم، دی ماه سال 88 با استناد به تبصره پنج الحاقی به ماده واحده قانونی، عضویت دولت ایران در سازمان و مجامع بین‌المللی مصوب سال 1370 وزارت دادگستری را به عنوان «مرجع ملی کنوانسیون حقوق کودک» تامین کرده است و این دفتر قرار است با ارگان‌های ذی‌ربط و ذی‌نفع در مورد حقوق کودک تعامل داشته و در راستای ارتقای آگاهی پیرامون حقوق کودک گام بردارد.

عزیزپناه ادامه می‌دهد: اگرچه ماهیت فعلی این دفتر با اصل مصوبه متفاوت است و انجمن حمایت از حقوق کودکان نیز از چنین مکانی استقبال می‌کند اما فارغ از بحث ساختار این مرجع که باید با ارگان‌های ذی‌ربط و ذی‌نفع هماهنگ باشند ،انجمن حمایت از حقوق کودک به طور تصادفی از وجود چنین مرجعی مطلع شده است.

او به ضرورت شفاف شدن عملکرد این مرجع برای مردم و مسئولان ذی‌ربط اشاره می‌کند و می‌گوید: علاوه بر اینکه باید علت مخفی ماندن این نهاد برای افکار عمومی مشخص و شفاف شود؛ لازم است تا این مرجع چارت سازمانی خود را معرفی کرده و در چارچوب ذات ساختاری‌اش عمل کند.

این فعال حقوق کودک می‌افزاید: با استناد به ماده 42 پیمان‌نامه حقوق کودک و نهاد دولتی تشکیل شده در این زمینه، جای سئوال است که چرا بحث آموزشی حقوق کودک به بزرگسالان و کودکان جدی گرفته نشده و هیچ برنامه‌ای برای پیش‌برد پیمان‌نامه‌ حقوق کودک به چشم نمی‌آید؟

جای خالی سیستم گزارش‌دهی جامع و منظم در مورد کودکان

جاوید سبحانی ، عضو هیات مدیره انجمن حمایت از حقوق کودکان با اشاره به فرا رسیدن روز جهانی کودک و صدور بیانیه و تبریکات ویژه از سوی سازمان دولتی یاد آور می‌شود: سازمان‌های حمایتی و دولتی به جای صدور طومار و بیانیه‌های سنگین، نسبت به اطلاع‌رسانی شفاف و روشن در مورد وضعیت کودکان به افکار عمومی اقدام کند تا یک آگاهی جمعی در مورد 30 درصد از جمعیت کشور و وضعیت حقوقی آنها ایجاد شود.

او با اعلام اینکه با پیوستن ایران به کنوانسیون حمایت از حقوق کودکان، قوانین آن لازم‌الاجرا و از قوانین داخلی کشور محسوب می‌شود ادامه می‌دهد: فارغ از اینکه علت پیوستن به کنوانسیون حمایت از حقوق کودکان در بسیاری از کشورها، کسب پرستیژ بین‌المللی است و به آن عمل نمی‌کنند تاکید می‌کند: کشورها باید مطابق با مفاد این پیمان‌نامه و ماده چهارم آن، برنامه‌ای قابل پایش و اساسی در حوزه کودکان داشته باشند و مطابق با این برنامه جامع گام بردارند.
این فعال حقوق کودک با اشاره به جای خالی سیستم گزارش‌دهی جامع و منظم در مورد وضعیت کودکان در کشور تصریح می‌کند: دولت باید هر دو سال یک بار گزارش کاملی در مورد وضعیت حقوق کودک در کشور به کمیته حقوق کودک سازمان ملل گزارش دهد اما لازم است که دولت چنین گزارشی را همه ساله به افکار عمومی نیز اطلاع داده و حداقل مردم و خانواده‌ها را نسبت به سرنوشت کودکانشان حساس کند.

عضو هیات مدیره انجمن حمایت از حقوق کودکان با اعلام اینکه لازم است کمیته‌ای برای نظارت بر اجرای مفاد کنوانسیون تدوین شود، به خبرنگار ایلنا ادامه می‌دهد: با وجود آنکه در بخشی از این کنوانسیون به حفظ بقا و حمایت مادی و معنوی از کودکان جنگ، مهاجر خارج ازچرخه تحصیل، محروم و … اشاره کرده است، اما متاسفانه دولت برنامه مدونی برای اجرا کردن اصول کنوانسیون ندارد و بسیاری از مسایل را به رسمیت نمی‌شناسد.

کودکانه شدن آسیب‌های اجتماعی در کشور

او موارد اشاره شده در کنوانسیون حمایت از حقوق کودکان در مورد کودکان در معرض آسیب و کودکانی که در شرایط ناگوار اجتماعی قرار دارند را نشان‌دهنده وضعیت عمومی شاخصه‌های حقوق کودک در هر کشوری می‌داند و تاکید می‌کند: بخشی از کنوانسیون به روند طبیعی و به هنجار کودکان مرتبط است اما در مورد کودکان آسیب‌دیده یا در معرض آسیب به موارد دیگری اشاره کرده است.

به اعتقاد این فعال حقوق کودک هر اندازه میزان آسیب اجتماعی کودکان، کودکان در معرض آسیب، کودکانی که اعتیاد، فقر، کار خانگی و خشونت را تجربه می‌کنند کمتر باشد، نشان‌دهنده وضعیت عمومی شاخصه‌های رفاه اجتماعی کودکان است اما متاسفانه با وجود کودکانه شدن آسیب‌های اجتماعی در کشور سن شیوع آسیب‌های اجتماعی پایین آمده است و این مسئله برای کشوری که ترکیب سنی جوان دارد خطرناک است.

عضو هیات مدیره انجمن حمایت از حقوق کودکان به نگرانی‌های اخیر کارشناسان، انجمن‌ها و سایر افراد صاحب‌نظر در مورد هدفمند کردن یارانه‌ها و در نتیجه نگرانی خانواده‌ها از عواقب اجرای این طرح سخن می‌گوید و ادامه می‌دهد: متاسفانه عواقب احتمالی این طرح، برای بسیاری از خانواده‌های در معرض تهدید و آسیب‌، احساس ناامنی روانی و نگرانی ایجاد کرده است.

ماهیت برگزاری جشن‌های دولتی جای سوال دارد

فاطمه قاسم‌زاده عضو کمیته هماهنگی شبکه یاری کودکان کار ایران در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا، با اشاره به روز جهانی کودک و لزوم پرداختن به پیمان‌نامه حقوق کودک در این روز تاکید کرد: لازمه اثرگذاری این روزها این است که یک ارزشیابی دقیقی از وضعیت کودکان محروم مانده از تحصیل، کودکان کار، آزاردیده و … داشته و به طور مستند و شفاف اطلاع‌رسانی کنیم.

او با اشاره به اینکه ارایه چنین گزارش و ارزشیابی برای مردم و افکار عمومی تاثیر بسزایی دارد خاطر نشان کرد:‌با وجود آنکه امسال 280 هزار کودک که بدون داشتن مشکلات قانونی یا شناسنامه‌ای به مدرسه راه نیافتند و مدارس فاقد استاندارد و دوشیفته در کشور همچنان فعالیت می‌کنند، برگزاری یک جشن برای کودکان از سوی مقامات دولتی چه ماهیتی دارد؟ چرا که مسایل آموزشی و ارتقای کیفیت آن، یکی از مفاد کنوانسیون حمایت از حقوق کودک بوده که با وجود چنین مشکلاتی، به آن توجه نشده است.

عضو کمیته هماهنگی شبکه یاری کودکان ایران در ادامه ارایه یک گزارش شفاف از سوی دولت را ضروری دانست و گفت: این گزارش به جذب مشارکت‌های مردم و ایجاد حساسیت‌ برای آشنایی با پیمان‌نامه حقوق کودک، کمک زیادی می‌کند.

قاسم‌زاده با اعلام اینکه پیمان‌نامه حقوق کودک یک سند رشد برای کودکان است ادامه داد: در این سند تا حد امکان به نیازهای کودکان در زمینه رشد جسمی، شناختی، عاطفی، روانی و اجتماعی کودکان زمینه‌های گوناگون توجه شده و برای هر یک از این جنبه‌ها حقوقی را مد نظر قرار گرفته است چرا که تمام ویژگی‌های رشد کودک نیاز به پاسخگویی دارد، اما متاسفانه در روستای محروم و یا در تهران کودکانی با شرایط دشوار و بدون داشتن استراحت کافی در برابر آفتاب و بسیاری از خطرات کار می‌کنند و پرونده پزشکی آنها در مراکز و انجمن‌ها از مشکلات روحی، روانی و جسمی‌شان حکایت می‌کند.

این فعال حقوق کودک افزود: با وجود آنکه اولین حق کودک دسترسی به آموزش است اما بسیاری از کودکان کار و فقیر، از رفتن به مدرسه محروم مانده‌اند و آموزش یک ساعته آنها پس از کار، به معنی آموزش نیست و امکان آموزش یک ساعته برای تمام کودکان کارنیز وجود ندارد.

پیمان‌نامه حقوق کودک در جامعه‌ای که از تبعیض طبقاتی رنج می‌برد

عضو کمیته هماهنگی شبکه یاری کودکان کار ایران با اشاره به لزوم بهره‌مندی کودکان از اوقات فراغت کافی و استراحت و تاثیر آن بر رشد شناخت کودکان گفت: با وجود تاکید صریح پیمان‌نامه حقوق کودک بر این مسئله، برخی از کودکان کار و خیابان در کارگاه‌های دربسته و فاقد استاندارد کار می‌کنند و از تفریح، اوقات فراغت و شادی محروم مانده‌اند.

او در ادامه به رشد عاطفی و اجتماعی کودکان نیز اشاره می‌کند و یادآور می‌شود: این کودکان با گذراندن وقت خود در سر چهارراه‌ها و دیدن کودکان دیگر احساس تبعیض می‌کنند و حس‌های این چنینی کودک را تخریب می‌کند؛ و کودکانی نیز ممکن است در جریان کار در کارگاه‌ها، با افراد بزرگسال و یا کارفرمایانی درگیر شوند که دچار آسیب شده و آنها را به انجام کارهای خلاف مجبور کنند به طوری‌که در حال حاضر کودکان کار در قالیبافی‌ها، کارگاه‌های خانگی، گاراژ‌ها و …. که از نظارت دولتی و مردمی به دور هستند اتفاقات ناخوشایند رخ می‌دهد.

به گفته این فعال حقوق کودک، ازمیان 54 ماده مربوط به پیمان‌نامه حقوق کودک، 42 ماده آن به حقوق کودکان اشاره داشته و مابقی در مورد موارد اجرایی و گزارش قانون فوق است.

قاسم‌زاده در این ارتباط که چند درصد از مفاد این پیمان‌نامه در ایران عملیاتی شده است تاکید می‌کند: جامعه‌ای که از تبعیض طبقاتی رنج می‌برد و بچه‌ها از این تبعیض آسیب می‌بینند، مسلم است که این قانون برای درصدی از کودکان و نوجوانان اجرانشده و در این زمینه مغفول می‌مانند و کودکان متعلق به خانواده‌های مرفه با امکانات کافی برگزار می‌شوند و درصدی زیاد از کودکان نیز با فقر بزرگ می‌شوند که البته درصد افراد مرفه جامعه بسیار کمتر از گروه دوم است.
در روز جهانی کودک به پر بار کردن تولیدات رسانه‌ای فکر نکینم، چه بسا کودکان در کناربرنامه‌های تلویزیونی، اسباب بازی و … به برنامه‌ریزی جامع نیاز دارند، تمام کودکان ایران زمین فارغ از فقیر یا غنی بودن خانواده‌هایشان به شرایط یکسان و برابر برای آموزش و مهمتر از آن زندگی نیاز دارند، با وجود آنکه دستان پینه‌بسته‌ی کودکان کار که از سرما یا گرما خشک و خشن شده به محبت بیشتری نیاز دارد، و یا کودکان آزار دیده امروز به یک سقف و چهار دیواری پر مهر و امن احتیاج دارند اما حداقل بیائید دستان کوچک کودکان فقیر و غنی را به یک اندازه بفشاریم.