آسیب شناسی و چالش یک افسانه فرهنگی رایج / غزال مرادی

{{مدرسه فمینیستی:}} این روزها در فیس بوک علاوه بر کمپین «نه به حجاب اجباری»، نه به مهریه و نفقه، آری به برابری نیز اضافه شده است و به نظر می رسد که مسئله جهیزیه با تمام معضلاتش در حاشیه مانده است. گرچه در قانون مدنی صحبتی از تهیه جهیزیه به عنوان یکی از وظایف زن به میان نیامده است اما متعارف است که هنگام ازدواج، زن مقداری از لوازم ضروری زندگی را تحت عنوان جهیزیه به منزل همسر می برد و معمولا بر مبنای عرف هر محل، نحوه انتقال این اموال و صورت برداری از آن ها مشخص می شود. برای مثال در برخی اقوام ایرانی مرسوم است که قبل از آغاز زندگی مشترک، این اموال لیست شده و بزرگترهای فامیل ـ از هر دو طرف ـ زیر آن را امضا می کنند.

درست است که مهریه و نفقه جز مسائل حقوقی بوده و زنان را به لحاظ اقتصادی «جنس دوم» به شمار می آورد اما تلاش در جهت تغییر یک قانون، گاهی ساده تر از تغییر دادن تفکرات غالب و سنت ها است. در این سال‌ها با وجود قوانین تبعیض آمیز، مسئله جهیزیه، بیشتر درحاشیه مطرح بوده است و شاید برابری خواهان، تغییرات فرهنگی را برآمده از تغییرات قانونی می دانستند و مطالبات قانونی را مهم تر از افسانه های فرهنگی غالب دانسته اند. البته ناگفته نماند که در اواخر دوران مشروطه تلاش هایی برای کاهش جهیزیه و تغییر آن به وسیله آموزش، صورت گرفته است. در بیستم ژانویه 1907 (1285) در ضمن برگزاری یک گردهمایی بزرگ در تهران، زنان قطعنامه ای را که شامل دو بند بود تصویب کردند. بند اول بر تأسیس مدارس زنانه تاکید داشت و بند دوم خواستار حذف جهیزیه سنگین برای دختران بود و چنین استدلال می کرد که بهتر است پولی که صرف تدارک جهیزیه می‌شود، در راه آموزش دختران هزینه شود. (آفاری، 1379، ص 17-16)

جهیزیه (جهاز) در فرهنگ لغت دهخدا به معنای رخت مرده و عروس و مسافر (منتهی الارب)، (اقرب الموارد) آمده است. اما در عرف مرسوم، جهیزیه به دارایی و مالی گفته می‌شود که زن (عروس) هنگام ازدواج به خانه‌ی مشترک می‌برد. در حالت کلی، جهیزیه می‌تواند شامل پول، جنس یا مِلک باشد. همان‌طور که همه می‌دانیم در جامعه ما جهیزیه بیشتر شامل اسباب و لوازم خانه‌است. اسباب و لوازمی که بر خلاف نقش واقعی‌اش بیشتر سبب دردسر و شاید اختلاف ها و حتی شکاف در زندگی مشترک شده است. درست است که ساخت زندگی مشترک نیازمند اسباب وسائلی است و شاید در گذشته، فرهنگی پسندیده بوده است اما در حال حاضر بیشتر به شکل یک سنت فرهنگی نادرست بوده و شکل آسیب را به خود گرفته است. خوشبختانه هنوز در ایران این مسئله مانند هند به شکل بغرنجی در نیامده است اما با افزایش هزینه های زندگی و همچنین ناکافی بودن درآمدها برای تأمین زندگی، می رود که این موضوع خود را به شکل دیگری نشان دهد.

جهیزیه تنها جنبه عرفی دارد و هیچ پشتوانه شرعی و قانونی برای آن وجود ندارد و زن بر اساس قانون و شرع، وظیفه ای برای تهیه جهیزیه ندارد. اما در ایران سنت ها چنان قوی هستند که فاصله گرفتن از آنها خود یک مبارزه اساسی می طلبد. جهیزیه اکنون به یکی از وظایف زن تبدیل شده است و حتی نهادهای خیریه نیز با توجه به فرهنگ رایج، این مسئله را در رأس فعالیت های خود قرار داده اند. حتی در برخی شهرهای ایران میزان مهریه متناسب با مقدار جهیزیه‌ای است که دختر به خانه همسر می برد حال اینکه جهیزیه نقد پردا