جه بپوشید، چگونه بپوشید!/ نسیم سرابندی

31 خرداد 1387

خبرنامه امیر کبیر: چند هفته پیش زیر پل عابر پیاده روبروی دانشکده علوم اجتماعی ایستاده بودم که دیدم دختری با ظاهری معمولی و آرایشی کم تلاش می کند آخرین آثار رژ باقی مانده بر لبانش را پاک کند… پس از چند دقیقه با عجله فراوان وارد دانشگاه تربیت مدرس شد. مشابه این صحنه را بارها مقابل این دانشگاه دیده بودم و جنجال های سال گذشته در تربیت مدرس را بر سر تدوین و اجرایی شدن دستور العمل های پوشش دختران از یاد نمی برم. از آن زمان به بعد، با پا گذاشتن به این دانشگاه، اتاقی که ابتدای ورود برای نظارت بر وضع ظاهر زنان تعبیه شده و مأمور زن کنترل کننده در آن می نشیند، جلب توجه می کند.

اخذ تعهدات پوششی از دانشجویان هنگام ثبت نام ترم در دانشگاه آزاد امری عادی تلقی می شود اما در دانشگاه های دولتی نزدیک به دو سال است که این عمل صورت می گیرد. (دانشگاه هنر تهران و شیراز) ابلاغ آیین نامه های پوششی و رفتاری در خصوص نوع، رنگ، مدل، لباس و آرایش دانشجویان و میزان و نحوه معاشرت دختران و پسران از حدود دو سال پیش نیز باب شد. از زمانی که به زعم مسئولین رنگ های مانتوها شاد و لباس ها رنگ و تنوعی دیگر پیدا کرد و ارتباط دختران و پسران به موضوعی عادی تبدیل شد. در دانشگاه علامه طباطبایی، هنر، تربیت مدرس، امیرکبیر، شیراز، اخیرا همدان و شاید دانشگاه های دیگر که خبری از آنان در دست نیست این آیین نامه ها ابلاغ شده و سخت گیری ها نیز تحقق پیدا کرده است. در حرکتی نو در دانشگاه شیراز می بینیم که به مناسبت روز ملی زن به دختران چادر مشکی هدیه می دهند و حتی از آنان برای استفاده از آن تعهد می گیرند یا در دانشگاه همدان توصیه می شود که بهتر است چادر بر سر کنید.

موضوع حجاب زنان که در کشور ما مسئله ای مهم و حیاتی از سوی حاکمیت تلقی می شود و انواع و اقسام طرح ها با نام های کهنه و نو برای کنترل و سختگیری بر زنان اجرا شده، اکنون به موضوعی مخاطره برانگیز بدل شده که حتی حاکمیت و روحانیت تندرو دیگر در پی کار فرهنگی در خصوص آن نیستند. حجاب امری تحمیلی قلمداد می شود که باید بر زنان ایرانی حاکم شود و حتی مقاومت زنان با آن، با شیوه های متفاوت، تغییری در رویکرد مسئولین ایجاد نکرده است. پس از انقلاب ۵۷ که حجاب ابتدا در ادارات دولتی و سپس در معابر و اماکن عمومی اجباری شد، هیچ گاه در قانون میزان و حدود آن مشخص نشد و حتی قانونی مصوب در خصوص میزان حجاب زنان به وجود نیامد. سخت گیری های اِعمال شده بر دانشجویان که متأثر از برخوردهای تند و ناپسند مسئولین در مورد حجاب زنان در جامعه است، معمولا به صورت سلیقه ای ست. دستورالعمل هایی که به دانشگاه ها صادر می شود و کاملا مدل، رنگ، اندازه لباس و آرایش دختران را تعیین می کند، بدون حضور قانون ِ مشخص است. البته این نکته حائز اهمیت است که همان طور که در جامعه از حدود سال های میانی دهه هفتاد شاهد مقاومت زنان در زمینه پوشش با روی آوردن به مدل ها و رنگ های متنوع بودیم، در دانشگاه هم این مسئله را می بینم. به همین دلیل مسئولین به دنبال راه چاره و برخورد با این روند هستند.

می توان گفت در مورد ابلاغ این آیین نامه ها شاهد وحدت رویه نیستیم و بیشتر حرکتی نرم و تدریجی در حال وقوع است که از یک دانشگاه کوچک شروع شده و به دیگر دانشگاه ها تسری می یابد. موضوعی که از شکل گیری اعتراضی فراگیر و همه جانبه جلوگیری می کند و اجرایی شدن آن را ساده تر می سازد. برای مثال دانشگاه همدان دو ماه پیش صحنه تجمعات اعتراضی به اجباری شدن چادر و اجرای دستور العمل های پوششی بود. تصور کنید همراه این دانشگاه، دانشگاه های دیگر نیز با همین اتفاق روبرو می شدند و دست به اعتراض می زدند. مطمئنا در عقب نشینی مسئولین دانشگاه اثر می گذاشت اما حالا که شرایط به گونه ای نیست که واکنشی فراگیر را در پی داشته باشد چه باید کرد؟ با این محدودیت های روزافزون که با حرکتی خزنده در حال شکل گیری و اجرایی شدن است چگونه می توان برخورد کرد؟ حتی به نظر می رسد اغلب دانشجویان چندان متوجه این برخوردها که بخشی از پروژه اسلامی کردن دانشگاه هاست، نیستند. بسیاری هنوز به صرف مسئله آزادی انتخاب نوع پوشش که حق هر انسانی است باور ندارند و میزان تحقیر نهفته در برخوردهای صورت گرفته با زنان در اجتماع و دانشگاه، را درنیافته اند.

به نظر می رسد جامعه دانشگاهی نیاز به اطلاع رسانی در مورد روند اجرایی شدن آیین نامه های پوششی- رفتاری که یکی از مسائل مهم دختران دانشجو است، دارد. آیین نامه هایی که به اینکه چه بپوشید و چگونه بپوشید محدود نمی ماند و شرایطی سهل را برای برخورد با دانشجویان فراهم می آورد. شکل اطلاع رسانی در خصوص اِعمال محدودیت های پوششی که موضوعی حساسیت برانگیز است، جای بحث دارد. اما لزوم و ضرورت شکل گیری واکنشی سریع در این مورد حس می شود. واکنشی که اگر به تعویق بیفتد اثرات نامطلوب فراوانی در پی خواهد داشت.