زهرا رهنورد: پیش فرض های لایحه خانواده با قرائتی غلط از اسلام و تاریخ به دست آمده

16 آبان 1389

جرس (آیدا قجر): تغییرات لایحه موسوم به “حمایت از خانواده” بزودی در صحن علنی مجلس به رأی گذاشته می شود. متن اصلی این لایحه که مرداد ماه امسال در مجلس رسیدگی و تعدادی از مواد آن برای بررسی بیشتر به کمیسیون قضایی و حقوقی ارجاع شد مورد اعتراض گسترده جامعه مدنی در ایران قرار گرفت؛ اما تغییرات جدید نیز رضایت منتقدان را تأمین نکرد.

در آخرین روزهای باقیمانده تا تصویب نهایی لایحه، دیدگاه زهرا رهنورد استاد دانشگاه و از فعالان حوزه حقوق زنان را جویا شدیم. رهنورد که دیدگاه های او از آغاز جنبش سبز تا کنون مورد توجه رسانه های داخل و خارج ایران قرار گرفته است به صراحت می گوید: پیش فرض های لایحه خانواده با قرائتی غلط از اسلام و تاریخ به دست آمده و آرمان برابری جنسیتی آرمانی غیر قابل گذشت است. توجه شما را به گفتگوی جرس با زهرا رهنورد جلب می کنیم.

سرکار خانم رهنورد! فکر می کنید چرا بندهای 22، 23 و 24 لایحه حمایت از خانواده تا این اندازه مورد اصرار مجلس قرار گرفته است که پس از مدتها رفت و برگشت برای تجدید نظر، باز هم بر خواسته خود پای فشاری می کنند؟

نظام خانواده طی یک دوره تحولی در نهایت در جوامع مدرن امروزی به خانواده تک همسری شامل یک زن ، مرد و فرزندان منتج شده و روح آیات قرانی و خانواده در قران نیز خانواده تک همسری و کراهت از چند همسری است .

بنابراین اصل بر خانواده با نظام تک همسری است و به هیچ وجه نباید گرفتار بندهای 22 و 23 لایجه خانواده بشویم و دل خود را به جابه جا شدن یک یا دو بند آن خوش کنیم .

این حرف اول و آخر است و هم چنان که فعالان حقوق زن گفته اند و من هم در نامه های متعدد و بیانیه ها خواهان آن بوده ام، هدف حذف این دوبند از لایحه حمایت از خانواده است .

معمولا در کشور ما حداقل پس از مشروطه مدل خانواده مشروع و مورد قبول جامعه تک همسری بوده و معدود کسانی به صیغه و تعدد زوجات مبادرت می کردند این اقدام را محرمانه و پنهان از قضاوت جامعه انجام می دادند و این نوع رفتار به صورت نادره رازی سربسته و قبیح تلقی می شد. اما چنانکه این لایحه با بندهایی 22 و 23 تصویب شود آن راز سر بسته نادر یا اتفاقی تبدیل به الگویی مشروع و مقبول خواهد شد و آن راز به یک نهاد تبدیل خواهد شد و البته آسیب پذیری های خاص خود راخواهد داشت .

اما از سوی دیگر در یک نگاه کلی گفتمان دیکتاتوری حاکم بر شرایط فعلی ایران هر گونه خود کامگی را در کلیه حوزه ها چه اقتصاد ،چه سیاست ،چه خانواده و چه فرهنگ اعمال می کند وقتی ساختار نظام کلی کشور دیکتاتوری وپدر سالاریست ساختارهای جزیی نیز نظیر خانواده در معرض این تهاجم قرار گرفته . اما اگر فقط به خانواده بپردازم باید بگویم که خانواده از جهات مختلف در شرایط فعلی در معرض تخریب است .

فقر اقتصادی ،اعتیاد ،آشفتگی فرهنگی ،غلبه پدر سالاری و دست آخر ارایه لایحه ای توسط دولت که این تخریب را علیه خانواده تکمیل می کند .به نظر می رسد دولت فعلی با یک ژست بنیاد گرایانه می خواهد چهره ای ملی از خانواده اسلامی ارایه دهد یا بهتر بگویم اولا تصویری از روابط زن و مرد ارایه دهد که متفاوت از تصویر روابط زن و مرد در نظام غربی است .

با این ژست می خواهد بگوید مردان غربی عشرت طلبان بی بند و باری هستند که در چارچوب لاییسم به خوش گذرانی مشغولند اما این ژست بنیاد گرا برای عشرت طلبی مرد ایرانی چارچوبهای شرعی را جایگزین می کند که صیغه و تعدد زوجات شیوه های مربوطه است و با همین ژست بنیاد گرا مدعی می شود که خانواده ها با این چارچوب شرعی حفظ می شوند و در هم نمی ریزند و در غیر این صورت خانواده در معرض انهدام قرار می گیرد. به زعم آنها یک ساختار پدر سالار با انگ دینی را جایگزین یک ساختار پدر سالار با انگ لاییسم می کند و بازبه نظر خود جامعه را از فساد و فحشا اخلاقی غربی مصون می دارد .

این لایحه ناشی از چند پیش فرض است .

الف –پیش فرضهای اجتماعی و روانشناختی

ب- پیش فرضهای دینی

درباره پیش فرضهای اجتماعی و روان شناختی می توان گفت :1- مردان فقط موجوداتی هستند لذت گرا بدون احساس و عاطفه یا با احساس و عاطفه ای مقطعی

2-احساس و عاطفه بین یک زن و یک مرد در مقابل تنوع طلبی و عشرت طلبی مردانه هیچ گونه مفهومی ندارد .

3- زن موجود ضعیف و حقیری است که برای لذت مردان آفریده شد .

4-جامعه مدرن امروزی در سراسر جهان و جامعه مدرن جدید پس از مشروطه که سنت های کهن را پشت سر گذاشته یا بازخوانی کرده هیچ گونه موضوعیت ومشروعیتی ندارد . نظام خانواده مرتبط با آن نیز مسبوق به سابقه سنتهای پیشا مشروطیت است که باید بر همان شیوه تنظیم شود .

5- با رهیافت هویت گرای رادیکال نظام خانواده در اسلام متفاوت با نظام خانواده در غرب است .

6- خانواده اسلامی باید غرب ستیز یا غرب گریز باشد لهذا بر اساس نظام چند همسری شکل می گیرد . توجه کنید که بندهای مذکور با این عنوان شروع می شود :” مرد می تواند”

ب- پیش فرضهای دینی :

اسلام به چند همسری توصیه کرده و مصادیقش صدر اسلام

البته این فرض بدون توجه به روند تغییر و تحولات نظام خانواده در آیات قرانی و بدون توجه به سنت های تاریخی که این خود نوعی قرائت غلط و مصادره به مطلوب در اسلام و تاریخ است .

با این پیش فرض ها به این فرضیه اصلی می رسد که خانواده سعادت مند و اصیل در جامعه ایرانی بر اساس نظام چند همسری میسر خواهد بود .

و سپس با همین مقدمات لایحه حمایت از خانواده را با بندهای 22 ، 23 ، 24 صورت بندی می کند .

پس شما با برخی از فعالان حقوق زنان و حقوق بشر که معتقدند بندهایی که مجلس در آن مدعی اصلاح شده است تنها از نظر شکلی تغییر یافته اند و مفاد این لایحه به همان قوت باقی است موافقید…

بله؛ روح لایحه حمایت از خانواده انهدام خانواده طی یک پروسه از قوانین با نگرش پدر سالاری و دیکتاتوری سرشار ازعشرت طلبی و لذت گرایی است .بنابراین روح لایحه را با پس و پیش کردن یک یا دو بند یا جمله نمی توان عوض کرد.

شما در نامه تان به آقای لاریجانی به نکته ی قابل تاملی اشاره کرده اید؛ این که در زمان جنگ هم این لایحه پیشنهاد شده بود اما مورد مخالفت قرار گرفت، از نظر شما چه ارزشی در جامعه یا در حکومت تغییر کرده است که امروز بعد از سالها این لایحه با استقبال روبرو شده است؟

سقوط در یک کلمه… سقوط ارزشها ، گسترش دروغ ،عشرت طلبی، لذت گرایی ، تضادهای طبقاتی عمیق گسترش دیکتاتوری . پدر سالاری ونابود شدن ارزشهای متعالی که انقلاب اسلامی برای اشاعه آنها تحقق یافت .

برخی معتقدند تصویب لایحه خانواده کمک به ریشه ای تر شدن نظام «مردسالاری» در خانواده هاست که علاوه بر فقدان منطق، توجهی به احساسات طرف مقابل که در اینجا «زن» است نمی کند. اگر با این تحلیل موافقید با توجه به مختصات جامعه ایرانی، چگونه این لایحه از احساس زن با غفلت، عبور کرده است؟

نظام مرد سالاری بر خاسته از خود کامگی حاکمان و محصول قدرت فی نفسه است. من در اینجا می خواهم مردان را از نظام مرد سالاری جدا کنم چرا که مردان هم اسیر نظام قدرت سالاری هستند در اینجا جنس زن و مرد هر دو ستم دیده اند اگر به گفتمان فوکویی که قدرت ریشه همه فلاکتهاست رجوع کنید خواهید دید که هر دو جنس زن و مرد در این نظام خانواده که خود محصول نظام سیاسی و حقوقی خود کامگی است له می شوند .در عین حال آسیب پذیری این گونه نظام ها از دید خودکامگان نادیده گرفته می شود .دولتی که لایحه خانواده را با بندهای کذایی 22 و 23 خوشبختانه بند 24 فعلا حذف شده و مورد بحث ما نیست اما دولتی که این لایحه را به مجلس ارایه می دهد خوب می داند و تجربه هم کرده است که در جامعه پس از مشروطه در ایران خانواده های چند همسری با چه جنایات ،انتقام جویی ها ، فسادها ،بچه دزدیها و آدم کشی هایی روبرو بوده و چه خون دلها بر زنان و فرزندان انباشته شده تا چه حد مراجع قضایی وحقوقی در گیر دعواها و بزن بکش های این خانواده ها بوده اند و حتی در مواردی زنان نیز به انتقام جویی به تنوع طلبی روی آورده اند .

چندی پیش حدود ۳۳۰ نفر از فعالان سیاسی و اجتماعی مرد، طی بیانیه‌ای به لایحه حمایت از خانواده اعتراض کرد‌ه‌اند؛ فکر می کنید تصویب لایحه حمایت از خانواده به ضرر مردان نیز هست؟ اگر بله به چه شکلی؟

تصویب لایحه به اصطلاح حمایت از خانواده با بندهای کذایی 22 و 23 نه تنها تحقیر و ظلم به زنان و نادیده گرفتن عواطف و احساسات آنان بلکه اهانت به انسان “بما هو انسان” است . ساختار روح و قلب انسانی طوری است که یک زن و یک مرد را برای یکدیگر دیده است . خداوند می فرماید در هیچ وجودی دو قلب قرار نداده ایم. از طرف دیگر مردی که در این دو بند به تصویر کشیده مجسمه هوس و شهوت است که فقط اگر پول داشته باشد می تواند تجسم شهوت را در قامت روح و جسم خود به تحقق در آورد .

حال شما این مجسمه شهوت را در بندهای مذکور الگو سازی شده مقایسه کنید با الگوهای ایرانی و دینی بعد عظیمی که از پیامبر ( ص) می شناسیم. اخلاص و اخلاق حضرت علی رشادت و عقل و جوانمردی پهلوانان چون رستم . گیو ، گودرز و سیاوش و بیژن مظهر سلحشوری و ایمان و اخلاق و حافظ و سعدی و مولوی و جامی نماد اعتلای استعدادها و روح انسانی تا ملکوت و خرد و مجنون و فرهاد و عاشقان دیگر مظهر عشق و وفاداری به زن و….با این خودکامگان دولتمرد .

باید پرسید این چه تجسم و چه شخصیتی است که به مرد ایرانی اعطا گردید که هرزه گرایانه این همه قهرمان و پهلوان را رها کند و به ذلت چند همسری با همه مصائب و دغدغه هایش تن دهد آیا این ظلم و اهانت به مرد نیست ؟

تا امروز فعالیت های بسیاری از جانب فعالان حقوق زنان برای لغو برخی از بندهای این لایحه صورت گرفته است، مانند جمع آوری امضا و ارائه امضاها به مجلس،‌ راه اندازی کمپین،‌ اعتراضات خیابانی، نامه به مسئولان. اما تاکنون پاسخی دریافت نکردند و برخی وکلا بر این باورند که تنها شکل نگارشی بندها تغییر کرده است. راه موثر یا جایگزین برای تاثیرگذاری بر مسئولان را در چه می بینید؟

ظاهرا اقدام دیگری باقی نمانده جز این که بگوییم در آن صورت این لایحه با بندهای 22 و 23 تصویب شود ما آنرا نمی پذیریم اما تنظیم کنندگان لایحه و تصویب کنندگان منتظر باشید که جامعه “سدم و گمرا “در هزار و پانصد سال پس از ظهور اسلام تکرار شود و آنگاه نکبت و ذلت آن موجب عذاب الهی گردد و خشک و تر را با هم بسوزاند.

به نظر شما اگر مجلس در رأی نهایی روزهای آینده، باز هم بر تصویب این لایحه اصرار داشته باشند، راه درمان در چیست؟ آیا باید تمرکز را بر جامعه گذاشت یا اقناع مسئولان؟ و چگونه؟

خانواده سعادتمند با نظام تک همسری عاشقانه در یک جامعه دمکراتیک تحقق خواهد یافت اگر این بندها تصویب شود من نام آن را عدم درک و فهم جامعه مدرن امروزی و عدم شناخت روح آیات قرانی در رابطه با نظام خانواده می دانم و باز هم همه ما تلاش می کنیم در اقدامی همه جانبه برای دفع دیکتاتوری و تحقق آزادی در جهت حذف این بندها و تنظیم لایحه واقعی در حمایت از خانواده با شاخصه هایی که زن و مرد در عین برابری ایفای نقشهای مناسب خود را داشته باشند و در محیطی عاشقانه و خرد ورزانه فرزندانی شایسته را تربیت کنند تلاش می کنیم .اکنون هم با کمپین مخالفت با بندهای 22 و 23 در داخل و خارج کشور بین زنان و مردان روشنفکر و سایر فعالان حقوق بشر و حقوق زنان مساله را پی گیری خواهیم کرد . در کل معتقدم حمایت از خانواده بیش از این که حمایت از حقوق زن باشد حمایت از حقوق بشر است.

با همه بیم ها و امیدها، از نظر شما برای علاج مردسالاری و ایجاد برابری جنسیتی در جامعه با توجه به فشار و سرکوب موجود بر جامعه در کجای راه ایستاده ایم؟‌

چنانچه با همه فعالیتهای فعالان حقوق زنان و خانواده زن و مرد دو بال پروازند بشریت با این دو بال به سوی تعالی ها و سعادت ها پرواز می کند هیچ پروازی با یک بال یا بال شکسته موفق نخواهد بود .

برابری جنسیتی و دست یابی یه امکانات مساوی در جامعه آرمانی غیر قابل گذشت است . البته می توان آن را در سپهری وسیع تر تصور نموده آنجا که همه انسان ها باید با هم به لحاظ ارزشی و حقوقی ، آزادی ها ، بهره مندی ها با هم برابر باشند و این آرمان با تکاپو برای دست یابی به نظامی دمکراتیک قابل دسترسی است . اما همان طور که در این زمینه جنبش های متعددی مثل معلمان ،دانشجویان و سایر فعا لان نقش ایفا می کنند جنبش زنان نیز راه خود را در مسیر تحقق دمکراسی ، آزادی و قانون گرایی جستجو می کند اما در این مسیر ادغام نمی شود و نباید هم ادغام شود چرا که راه آزادی و سعادت زنان راه پر مخاطرهای است و به گمان من دست یابی زنان به برابری جنسیتی به مراتب سخت تر از دست یابی یک ملت به برابری و آزادی و دمکراسی است .

و آخرین سوال که البته مرتبط با موضوع گفتگو نیست؛ ظاهرا جناح حاکم برای شخص شما زندان بزرگی را در سطح کشور تدارک دیده است .از ترور شخصیت در رسانه ها و سایت ها و روزنامه ها تا توهین ها و متلکها و تهمت ها تا ضربات فیزیکی یگان ویژه با باتوم برقی و گازفلفل و بازجویی خیابانی لباس شخصی ها تا به این وسیله از پرداخت هزینه زندانی کردن شما در زندانهای رسمی در امان باشد شما تا چه حد آماده اید تا هزینه طرفداری از حقوق زنان و دمکراسی و آزادی را بپردازید ؟

مسلما در یک نظام دیکتاتوری هیچ آزادی خواه و برابری طلبی از سرکوب هیات حاکمه مصون نخواهد بود . ملت ایستاده است و من هم تا پای جان در کنار ملت عزیز ایران که از جان خود بیشتر دوستشان دارم ایستاده ام .

ایران وطن ماست و سر بلندی این میراث عظیم مایه نشاط و سعادت و امیدواری همه ماست و در نهایت باید بگویم من و ما ایستاده ایم و مقاومت می کنیم تا فرزندان این ملت سرزمینی شکوفا و نظامی سعادتمند را از ما تحویل بگیرند .

از شما برای قبول این دعوت سپاسگذاریم.