لایحه حمایت از خانواده و چندهمسری در گفتگو با مینو مرتاضی و مریم بهروزی

11 شهریور 1389

رادیو زمانه (مریم محمدی): لایحه‏ای که تحت عنوان «حمایت از خانواده» برای بار دوم در دولت دوم آقای احمدی‏نژاد، در مجلس شورای اسلامی ایران بررسی می‏شود، هم‏چنان موضوع تنش و مشاجره در درون و بیرون از مجلس است.

روز دوشنبه، هشتم شهریورماه نامه‏ای از سوی «سازمان ائتلاف اسلامی زنان» با ۲۴ انتقاد نسبت به ماده‏ی ۲۳ لایحه‏ی حمایت از خانواده، خطاب به نمایندگان مجلس شورای اسلامی، منتشر شد. این سازمان، مجموعه‏ای از فعالین زن و نهادهای مرتبط با حقوق زنان، از اصلاح‏طلب تا اصول‏گرا را دربر می‏گیرد.

ماده‏ی ۲۳ لایحه‏ی حمایت از خانواده که شرایط چندهمسری مردان را بررسی می‏کند و نیز ماده‏ی ۲۵ که مربوط به قانون صیغه‏ی اسلامی است، بحث‏انگیزترین مواد این لایحه به‏شمار می‏روند.

در ارتباط با این لایحه و به‏ویژه مواد بحث‏برانگیز آن، از منظر حقوق اسلامی و حقوق زن، با دو تن از فعالین زن مسلمان، با دو پایگاه فکری و اجتماعی متفاوت گفت‏وگو کرده‏ام.

اما پیش از ورود به مسائل لایحه، این پرسش را مطرح می‏کنم که اساساً جامعه‏ی زنان ایرانی، چه میزان حساسیت نسبت به این لایحه و محتوای آن نشان داده است؟

مینو مرتضی لنگرودی، فعال حقوق زنان و عضو شورای فعالان ملی- مذهبی در این زمینه چنین می‏گوید:
اگر جامعه‏ی زنان را به دو دسته تقسیم کنیم، یک دسته فعالان و روشنفکران و یا زنانی هستند که نسبت به حقوق جنسیتی‏شان، آگاهی‏های جنسیتی پیدا کرده‏اند.

این زنان با توجه به حساسیت‏شان نسبت به این موضوع، فارغ از ایده و ایدئولوژی و نظریات سیاسی و اجتماعی‏ای که دارند، حول این محور ائتلافی تشکیل داده‏اند که از زنان اصول‏گرا تا زنان سکولار و لاییک را دربر می‏گیرد. این زنان دارند هشدار می‏دهند و می‏گویند که این لایحه به استحکام بنیان‏های خانواده کمکی نمی‏کند و مجوز قانونی به بی‏وفایی می‏دهد.

دسته‏ی دوم توده‏های زنان، زنان کارگر، زنان کارگر خانگی و یا خانه‏دار در اقشار به لحاظ اقتصادی خیلی پایین جامعه هستند که چنان درگیر معیشت و چنان درگیر فقر هستند که مصداق مثال «گشنگی نکشیدی تا عاشقی یادت برود»، کل عاشقی یادشان رفته است، چه برسد به مسئله‏ی تعدد زوجات.

دفاع از حق زنان

مریم بهروزی، دبیرکل «جامعه‏ی زنان زینب»، یکی از نهادهای تشکیل‏دهنده‏ی ائتلاف اسلامی زنان نیز در همین‏باره می‏گوید:
البته بسیاری از زنان مطلع شدند و نسبت به این مسئله حساس هستند و با ارتباطاتی که با ما برقرار کرده‏اند، به شدت می‏خواهند که ما از حق‏شان دفاع کنیم. ائتلاف اسلامی زنان نیز سه‏، چهار سالی است که کارش را بر این اساس شروع کرده که دفاع از حقوق زنان به صورت هدف‏مند و به منظور رسیدن جامعه‏ی اسلامی ایران به وضعیت مطلوب حقوقی، اجتماعی و خانوادگی انجام بگیرد.

مردم و مخصوصاً جامعه‏ی زنان، از ما به عنوان مدافعین حقوق‏شان و مطرح‏کننده‏ی مطالبات‏شان انتظار دارند. ما نیز داریم تلاش می‏کنیم که انشاالله مطالبات زنان را به سمع و نظر مجلس شورای اسلامی ایران برسانیم و از مجلس هم انتظار داریم که انشاالله این ماده‏ی چندهمسری را حذف کنند.

انتظار دارید یا امیدوار نیز هستید؟

زمانی که شور اول این لایحه مطرح بود، ما با رییس محترم مجلس ملاقات و مذاکره کردیم. ایشان هم در بحث‏ها اظهار کردند که تاکید اسلام بر تک‏همسری است و روح حاکم بر احکام و قوانین دینی بر مبنای تک‏همسری است.
بنابراین مسلم است که ایشان با چنین نظر و نگاهی، نسبت به این قضیه، رویکردی الهی، عادلانه و مورد توقع زنان خواهد داشت.

برده‌داری

چگونه اما می‏توان در جامعه‏ای با قوانین اسلامی، با چندهمسری مخالفت کرد؟

مینو مرتضی لنگرودی و مریم بهروزی، هردو معتقدند که چندهمسری امری صرفاً دینی و اسلامی نیست، بلکه به سنت‏های گذشته برمی‏گردد و قابل تغییر است.

لنگرودی معتقد است:

سنت با دین فرق می‏کند. سنت‏ها، آداب، رسوم و هنجارهایی هستند که انسان‏ها خودشان برای حل مسائل و مشکلات زمان‏شان می‏آفرینند.

چندهمسری در دوره‏ی کشاورزی که معیشت انسان‏ها بر مبنای کشاورزی بود و یا در دوران برده‏داری که تجارت مسلط زمان، برده‏داری بود، جوابگو بود. خود زن‏ها هم خسته‏تر از آن بودند که مثلاً یک همسر بتواند از ۱۵ تا ۴۵ سالگی ۱۵ فرزند به‏دنیا بیاورد.

اما امروز در خانه‏های ۴۰-۵۰ متری و در یک خانواده‏ی هسته‏ای شهری، در حالی که خط فقر در ایران ۸۷۰هزار تومان است، مرد طبقه‏ی متوسط چقدر باید پول و ثروت داشته باشد تا بتواند عدالت عاطفی و یا حتی عدالت مالی را تأمین کند.
چندهمسری، اسلامی نیست

بهروزی نیز بر همین پایه استدلال می‏کنند:
روش چندهمسری به زمان‏های قبل از اسلام، یعنی به دوره‏های کشاورزی و دام‏داری برمی‏گردد. در زندگی با فرهنگ کشاورزی و دام‏داری، فرزندان هرچه بیش‌تر باشند، بهتر است.
کسانی که زندگی کشاورزی و دام‏داری داشتند، وقتی می‏خواستند ازدواج کنند، می‏گفتند باید با زنی ازدواج کنیم که قدرت داشته باشد و بتواند هم زندگی خانوادگی‏اش را اداره کند و هم کمک حال همسرش در کشاورزی و دام‏داری باشد. هرچه هم بچه بیش‌تر باشد، بهتر است.

لمروز اما ما داریم در دوران صنعتی و تکنولوژی پیشرفته به‏سر می‏بریم و تحصیلات زنان نیز خیلی تأثیرگذار است. یعنی امروزه زنان نیز تحصیل‏کرده هستند و در همان شغل‏هایی مشغول به کار هستند که مردها نیز کار می‏کنند.
روش چندهمسری متعلق به آن دوران، به خصوص در دوره‌ی پیش از اسلام بوده است و اسلام آن را محدود کرده و شرایطی برای آن قرار داده و آن را به موارد استثنایی محدود کرده است. صحبت من هم این است که در شرایط کنونی کشورمان، ما این موارد استثنایی را نداریم که بخواهیم برای آن، قوانین چندهمسری را استفاده کنیم.

کارهای جنجالی

محمود احمد‏ی‌نژاد پیش از این گفته بود که دولت در این لایحه تغییراتی به نفع زنان وارد کرده است.

مریم بهروزی معتقد است:

دولت که اصلاً قید نگذاشته بود. دولت گفته بود هر مردی که پول دارد، یک تعهد عدالت به دادگاه بسپارد و برود همسر دیگری اختیار کند. دو تا هم نه، هرچندتا که می‏خواهد؛ سه یا چهارتا. نظر دولت متأسفانه این بود که مجلس آن را حذف کرد. بندهایی که الان آمده، مجلس گذاشته است. باز خدا به نمایندگان خیر بدهد که چند بند آورده‏اند.
من این را به حساب ذوق و سلیقه‏ی آقای احمدی‏نژاد می‏گذارم که دوست دارد کارهای استثنایی و کارهایی پرسروصدا انجام بدهد.

مخل امنیت خانواده

در میان نمایندگان مجلس، علاوه بر برخی نمایندگان اصول‏گرای حامی دولت که از چندهمسری دفاع می‏کنند، برخی زنان نماینده، نظیر افتخاری، حتی با گذاشتن شرط رضایت همسر اول نیز با این قانون مخالفت کرده‏اند.

مریم بهروزی می‌گوید:
این‏که برخی از نمایندگان زن مجلس گفته‏اند که چندهمسری موجب امنیت زنان مجرد می‏شود، اشتباه محض است. رواج تعدد زوجات، امنیت خانواده و حتی زنان مجرد را هم به‏هم می‏زند که به‏تبع آن، امنیت جامعه را نیز از بین‏ می‏برد.
کجا اسلام چندهمسری را تایید کرده است؟ به اعتقاد من، با تحقیقاتی که دارم، با نگاهی که بر اوضاع و روزگار کشورمان دارم، ما در شرایط کنونی، نیاز به قانون چندهمسری نداریم. انشاالله مجلس هم با همین نگاه به این لایحه برخورد کند و اگر خدای ناکرده، خدای ناکرده تصویب کرد، نباید آن را به نام اسلام انجام بدهد.»

نوعی ازدواج برای مردان مجرد

مینو مرتضی لنگرودی در مورد ماده‏ی ۲۵ این لایحه در ارتباط با شرایط صیغه، می‏گوید:
این‏طور نیست که صیغه به مردان متأهل اجازه می‏دهد که دوتا، سه‏تا، چهل‏تا ازدواج مجدد داشته باشند. صیغه برای زن و مرد آزاد و غیر متأهل یک ازدواج دمکراتیک و آزاد است.

مریم بهروزی نیز صیغه را برای مردان مجرد تعریف می‏کند و ادامه می‌دهد:
این حکم در اسلام، اصلاً برای مردان زن‏دار نیست. صیغه برای مردانی است که زن ندارند، شرایط ازدواج دائم هم برای‏شان فراهم نیست و برای فرار از گناه ازدواج موقت می‏کنند. یعنی بین این که زن و مردی مرتکب فعل حرام زنا بشوند یا صیغه‏ی موقت، آن‏جا باید صیغه‏ی موقت بکنند؛ نه این‏که صیغه‏ی موقت برای هوسرانی، برای مردان زن‏دار و برای سوءاستفاده از این حکم شرعی خدا باشد.

سفره‏ی هوس‏رانی

گذشته از قوانین جاری و قوانینی که ممکن است تصویب بشوند، جامعه‏ی ایرانی به مسئله‏ی چندهمسری چگونه نگاه می‏کند؟
مینو مرتضی لنگرودی در این‏باره می‏گوید:
چندهمسری در جامعه‌ی ایران منفور است. جامعه‏ی ایران به مردانی که چند زن دارند، به چشم بد، به چشم مردان شهوت‌ران و مردانی بی‏وفا که به خانواده‏ی خودشان، به همسر و فرزندان‏شان پایبند و وفادار نیستند، نگاه می‏کند و آنها را اغلب در رده‏ی مردان بی‏فرهنگ قرار می‏دهد.
به همین دلیل است که مردانی که چند همسر می‏گیرند، این مسئله را پنهان می‏کنند. مردان صیغه‏رو، مردانی تلقی می‏شوند که در واقع به ناموس دیگران نگاه دارند و از طریق پول‏شان، سعی می‏کنند سکس بخرند و حتی عشق و محبت در کارشان نیست.»

مریم بهروزی نیز ادامه می‌دهد:
نگاه به چندهمسری، نگاهی بسیار منفی است. یعنی فرهنگ امروز ایران اسلامی ما، مسئله‏ی چندهمسری را برنمی‏تابد و نمی‏پسندد. اگر می‏پسندید، آن را آشکار و برای آن تبلیغ می‏کرد. جامعه‏ی ما اما به مرد دوزنه نگاه منفی دارد. به همین دلیل مردان در این زمینه مخفی‏کاری می‏کنند.

دست‏کم بگذارید این حجب و حیا و این نگاه بماند. چون خود این نگاه این قضیه را خیلی تخفیف می‏دهد، اما اگر آن را قانون کنید و بگویید که خیلی هم خوب و قشنگ است، سفره‏ی هوس‏رانی برای مردانی که می‏خواهند سوءاستفاده‏ی جنسی بکنند، باز می‏شود.